Tímarit Máls og menningar - 01.12.1969, Page 171

Hin mikla látlausa endurnýjun
bók í samjöfimði viff fyrri bækur Halldórs
Laxness.
Ég skal fyrst víkja a'S seinna atriðinu;
mér er sem ég heyri vini mína spyrja: ertu
með þessu að gefa í skyn, að Kristnihald
undir Jökli sé betri bók en bækumar um
Ljósvíkinginn, en Islandsklukkan, en Sjálf-
stætt fólk?
Nei, ég er ekki að því. Hún er ekki held-
ur betri en Atómstöðin, eða Gerpla eða
Brekkukotsannáll. Fyrst yrði sem sé að
finma samanburðamðferð fyrir svo geió-
líkar bækur. Ég vaxpa fram þeinri óprúttnu
staðhæfimgu, að slík aðferð — eða slíkar
aðferðir — sé ekki til. Þessar bækur eru
ósambærilegar.
En bókin hefur þanm mikla meginkost,
eins og allar aðrar bækur eftir Laxness
þegar ég las þær fyrst, aS ég hef aldrei les-
iS hana áSur.
Ég vissi, að ég hefði aldrei lesið hana
áður.
Það sem er langmest um vert við skáld-
snillinginn Haildór Laxness, það 9em grein-
ir hann frá öllum smáskáldum eins og jök-
ul frá hólum og hæðum í landslaginu, það
er ekfci gjama haft í hámæli, vegna þess
að mönnum falla vel eða illa „þjóðfélags-
skóðanir" hans og þar af leiðandi sú
„stjómmálastefna" sem menn telja sig geta
greint í bókum hans — og raunar líka í af-
stöðu hans almenmt.
í staðinn tala menn sín á mdlli um, að
hann hafi „fjarlægzt þjóðina, mennina".
Með leyfi að spyrja: hvaða þjóð, hvaða
menn?
Eru menn með þessu að gera því skóna,
að hann skrifi ekki um menn í Kristni-
haldi undir Jökli? Eða að þessir menn séu
ekki íslendingar? (þó það út af fyrir sig
væri ekki nein dauðasynd). Eða að hann
skrifi ekki vel um þá?
Nei, menn eru víst ekki að gefa það í
skyn heldur. Ég el með mér grun sem nálg-
ast vissu um eftirfanandi: Þegar menn hafa
loks náð svo langt í viðurkenningu á verk-
um hans, að þeir taka gildar allar bækur
hans frá Sölku Völku og að minnsta kosti
fram til íslamdsklukkunnar og samþykkja
mikið skáldskapargildi þeirra, og hafa með
því móti fyrirgefið honum, að hann „sýnir
hið fátæka ísland“ nálega jafn efrtalega
fátækt og það var — þá á hann að gera svo
vel að halda sig þar og hvergi annars stað-
ar!
Að sjálfsögðu eru ekki bomar fram opin-
berlega kröfur um, að hann endursemji
sínar góðu, gömlu bækur. En það skyldi þó
aldrei vera það sem menn kysu helzt af
öllu? Að því er Laxness varðar, jafngilti
það því, að hann1 skrifaði ekki staf framar.
Ekkert liggur öllu fjær þessu skáldi en að
endurlaka sjálfan sig.
Allt sem nýtt er felur í sér eitthvað óió-
vekjandi; og við viljum helzt ekki láta
vekja okkur óró.
Það er nógu óióvekjandi, að þessi mað-
ur endurtekur sig aldrei. Margt bendir til
þess, sem menn hefur lengi grunað, að
hanin sé með mestu lífi allra rnanna sem nú
byggja lýðveldið ísland. Og lífi fylgir ólga
og óiói, ólga hugsunarinnar, ekki sízt þeg-
ar það er samsamað stílsnilld sem enginn
samtímamaðuT leikur eftir.
Ég er 9ammála Kristjáni Karlssyni þegar
hann segir í mjög læsilegum formála sínum
fyrir síðustu útgáfu íslandsklukkunnar:
„Ég verð að játa, að ég er tortrygginn gagn-
vart mönnum, sem telja sig skilja jafn-
mikla sögu og íslandsklukkuna „í heild“,
einkum jafn-skáldlega sögu.“
Eigi þetta við um íslandsklukkuna, og
þar hygg ég að Kristján Karlsson hafi rétt
að mæla, þá á það í jafnríkum mæli við
um Kristnábald.
Og úr því við erum farin að vitna í
Kristján Karlsson, er ekki úr vegi að halda
393