Tímarit Máls og menningar - 01.12.1969, Blaðsíða 172

Tímarit Máls og menningar
áfitam: . ég fæ ekki séff, aff hún gangi
upp, nema vér gerum oss ijóst, hvemig
formiegar eigindir henniaT eru jafnframt
sigurverk hennar."
Sé þaff rétt um Islandsklnkkuna, og þar
er ég Kristjáni Karlssyni sammála, þá er
þaff líka rétt um Kristnihald í samjöfnuffi
við fsLandsklukkuna.
Þaff er sömuleiffis rétt, eins og Rristján
segir, aff „form íslandsklukkunnar er ...
bæffi strangara og flóknara" (en fyrri
skáldsagnanna). Þetta á þó ekki fyllilega
viff um Rristndhald í samanburffi viff ís-
landsklukkuna: formiff er „strangt",
kannski strangara, en tæplega „flóknara“.
Formiff er eins einfalt — fyrir lesandann
— og meff nokkurri sanngimi er hægt aff
heimta. (Meff því er þó ekki sagt, aff þaff
hafi veriff einfalt, þ. e. a. s. auffvelt fyrir
höfundinn!)
Ekki þarf neirna snilligáfu til aff sjá, aff
í formlegu tilliti hefur Laxness „tekdff lán“
hjá leikritinu; hann hefur reyndar þróaff
ákaflega snj'alla leiktæknd þau ár sem harnn
hefur unniff aff leikritun. Vandamál forms-
ins hefur lengi veriff honum ofarlega í
huga; þaff kemur raunar skemmtilega fiam
einnig í Kristnihaldi! „Allir fuglar eru
kanski dálítið rángir, af því þaff hefur
eldci fundist fullgild formúla aff fugli í eitt
skdfti fyrir öll, á sinn hátt einsog allar
skáldsögur eru vondar af því aldrei hefur
fundist rétt formúla aff skáldsögu."
Annars er þaff ekkert sérstakt einkenni
á Halldóri Laxness, aff formiff verffi knapp-
ara, þrengra — og ég leyfi mér aff segja
krœsnara meff árunum. Þaff sama á viff um
mörg beztu skáld um víffa veiöld, bæffi í
bundnu máli og óbundnu. Þaff á reyndar
einnig viff um marga kræsna lesendur, ella
væri þetta allt saman tilgangslítiff. Ég
þekki gamla langieynda lesendur óbundins
máls, sem verffa aff beita sig hörffu til aff
lesa óbundiff mál nema í leikritsformi, hafa
beinlínis óbeit á því. Við komum sem sé
að hinni alkunnu skáldlegu þversögn, aff
helzta sérkenni góffs skáldskapar er allt
þaff sem ekki stendur í textanum: útstrik-
anirnar, undan fellin ganmr, þéttingin; þó
ekki þannig aff þaff bitni á hinu innra, líf-
ræna samhengi, „lögmálum verksins sjálfs".
Skopmyndin af þessu er „ljóffabókin" sem
gefin var út í Skandinavíu fyrir nokkrum
árum — þar sem einungis voru auffar línuir.
Slík „þensla formsins“ útheimtir aff viff
séum öll skáld, og góff skáld, sem góffu
heilli er mjög takmarkaffur samnleikur
(jafnvel á Islandi)!
Þegar þensla formsins er upp á sitt bezta,
á hún aff hvetja lesandann til aff taka þátt
í sköpun skáldverksins.í anda skáldsins, en
í samræmi viff efflilegar forsendur lesand-
ans. Þessi þensla hefur tekizt fullkomlega
hjá Halldóri Laxness í Kristnihaldi; þaff er
jafnvægislist á hnífsegg; en lesandinn verff-
ur maumast var viff hina hættulegu egg effa
hina hárfínu jafnvægislist, fyrr en höfund-
urinn hefur lokiff sér af og er komnnn báff-
um fótum niffur á jörffina aftur eftir síð-
asta lauflétta stökkiff: „ég ... hljóp hvaff
af tók tilbaka sömu leið og ég var kominn.
Eg var aff vona ég fyndi þjóffbrautina aft-
ur.“
Sennilega er engin ástæffa til aff efast um
það, aff mangar kappsamar sálir muni á
ókomnum árum kasla sér út í Kristnihald
í leit að hinu milda, lotningarverffa djúpi.
Og þær munu hrópa, vissulega stundum
meff réttu: ég fann, ég fann! Þá má vel
vera aff Laxness sjái ástæðu til aff taka
undir meff norskum starfsbróffur sínum,
Tarjei Vesaas, þegar hann varff vitni að
hinni irúklu skilgreiningaralvöru, sem hann
hlustaffi á meff furSublandinni forvitni og
sagffi: „Ég vissi ekki aff ég væri svona
snjall! “
Þar sem þetta er eins konar persónulegur
vitnisburffur um Kristnihald, leyfist mér
394