Tímarit Máls og menningar - 01.10.1970, Page 17

Miðöld og nútími í íslenzku samfélagi
elur ekki rómantíkera, og form íslenzkrar ljóðhefðar var í samræmi við hrynj-
andi hins staðnaða samfélagsforms. Rómantísk ljóðlist nær hæst meðal ev-
rópskrar borgarastéttar, en hérlendis var sú stétt varla til -um það leyti sem
stefnan nær mestum blóma í Evrópu.
Þjóðernisstefnu eða þjóðræknisstefnu tekur að gæta 'hérlendis fyrir ábrif
frá rómantísku stefnunni, með aðgerðum Rafns, Rasks, Sveinbjarnar Egils-
sonar og Baldvins Einarssonar, sá síðast nefndi var arftaki Eggerts Ólafs-
sonar að nokkru og upplýsingarmaður. Þessi stefna beindist að því að vanda
málfar og virða. Ahugi norrænna þjóða og Þjóðverja jókst mjög á íslenzkri
tungu með rómantíkinni. íslenzkan var lifandi norræna, frumtunga þessara
þjóða og því upphófst blómleg útgáfustarfsemi á snærum Fornritafélagsins
undir stjórn Rafns. Rask var aðalhvatamaður stofnunar Bókmenntafélagsins,
sem var ætlað að gefa út fornar og nýjar íslenzkar bækur og standa vörð
um tunguna. Áhuginn beindist að verndun tungunnar, og örlaði víða á því
hjá ýmsum að líta á tunguna sem safngrip frá því úr forneskju. Reynt var
að fyrna málið sem mest og upp af þeirri viðleitni spratt oft afkáralegur
stílsmáti, einkum þó síðar á öldinni, þegar þýzkir rómantíkerar voru búnir
að fullgjöra mynd þess, sem þeir töldu hafa verið íslenzka fornöld.
Sveinbjöm Egilsson og Fjölnismenn voru svo nálægir íslenzkri samtíð og
samfélagi, að allur afskræmisháttur var þeim fjarlægur, þeir vernduðu
ekki aðeins tunguna, heldur auðguðu hana og juku nothæfi hennar. Þær
litlu breytingar sem urðu á tungunni frá því á 13. öld og fram á 19. öld,
sýna gleggst stöðnun íslenzks samfélags í miðaldaforminu allan þennan
tíma.
Þegar íslenzk skáld upptendrast af rómantískum anda, var blómatími
stefnunnar liðinn og það skáld, sem orkaði hvað mest á Jónas Hallgrímsson,
var Heine, 6em flestum skáldum fremur náði anda þjóðvísunnar í kvæði sín,
lipurð og einfaldleiki ásamt skammti af gamansemi einkenndu mörg þau
kvæði hans, sem vinsælust urðu og birtust í „Buch der Lieder“ 1827. Heine
afneitaði miðaldadulspeki og þýzkri þjóðernishyggju í „Die romantische
Schule“, sem kom út 1833 og reyndar hafði rómantíkin aldrei hertekið hann
eins og ýmsa skáldbræður hans. Yms sörnu einkenni er að finna hjá Jónasi
Hallgrímssyni og finnast hjá Heine. Hann upphóf daglegt mál á hærra stig
og endurnýjaði þar með skáldskaparmálið. Því fór fjarri að kvæðum Jón-
asar og Fjölni væri vel tekið hérlendis. 1835 voru kenningar Fjölnismanna
og kvæði Jónasar fjarri því að ná hljómgrunni meðal þjóðarinnar, en það
gerðu rímur Sigurðar Breiðfjörðs. IJefðbundið kvæðasnið og hliðstæða þess
111