Tímarit Máls og menningar - 01.10.1970, Blaðsíða 98

Tímarit Máls og menningar
Allir textar Landnámabókar hófðu áður
verið prentaðir í einni bók í útgáfu Jóns
forseta Sigurðssonar árið 1843, en hér í
útgáfu Jakobs Benediktssonar er allt efnið
lagt fyrir lesendur í ljósi hins nýja skiln-
ings á sambandi gerðanna fimm, og að
auki nýtt til fullnustu allt það efni Skarðs-
árbókar og Þórðarbókar sem með meiri
eða minni vissu má telja runnið frá frum-
ritunum af Sturlubók og Hauksbók eða
frá Melabók, sem aftur er talin lítt breytt
eftirrit eftir elztu Landnámabók sem vitað
er um með vissu, bók Styrmis (d. 1245).
Björn Magnússon Ólsen ruddi brautina
með ritgjörðum sínum snemma á þessari
öld, en það kom í hlut Jóns Jóhannessonar
að greiða úr hinum flókna skyidleika Land-
námabókargerðanna. Doktorsritgjörð hans,
Gerðir Landnámabókar, kom út á prent
árið 1941, og þó að hreyft hafi verið nokkr-
um andmælum má heita að höfuðniður-
stöður hans standi óhaggaðar. Þar er sá
trausti grundvöllur sem Jakob Benedikts-
son byggir á sína útgáfu og formála. Jakob
er þó ekki neinn gagnrýnislaus trúbróðir
eða áhangandi eins eða annars; hann veg-
ur og metur á nýjan leik og má geta þess
að hann tekur tvisvar í streng með Barða
Guðmundssyni, þar sem honum þykir Jón
hafa vísað of afdráttarlaust á bug hug-
myndum hans. Er þar annars vegar um að
ræða ágreining þeirra um uppruna upp-
talningar á göfugustu landnámsmönnum í
Sturlubók (sjá bls. lvi—lviii), og hins vegar
tilgáta Barða um tildrög landnámaritunar
(sjá bls. cxviii—cxix). En í upphafi for-
mála síns fyrir Landnámabók tekur Jakob
skýrt fram að hann styðjist „framar öllu
við rannsóknir Jóns“, og bætir við: „og
þær athuganir sem gerðar hafa verið í sam-
bandi við þessa útgáfu hafa sannfært þann
sem þetta ritar um að niðurstöður Jóns
eru vafalausar í öllum meginatriðum“.
Með þessari útgáfu Islendingabókar og
Landnámabókar er fenginn sá grundvöllur
sem rannsóknir á skráðum heimildum um
upptök Islands byggðar munu á hvíla á
komandi árum. Hér hefur allt verið lagt
fram sem Landnámuhandritin hafa að
geyma, tengsl þeirra skýrð, gjörð grein
fyrir niðurstöðum um einstök atriði, hug-
myndum og tilgátum, óleystum vandamál-
um (næstsíðasti kafli formálans er reynd-
ar um það eitt). Hér munu fræðimenn og
aðrir lesendur eiga greiðan aðgang að ekki
aðeins traustum texta með leiðbeiningum
um beimildagildi í hverju tilviki, lieldur
og njóta leiðsagnar um margvíslega hluti
sem snerta efnið og rannsóknir á því.
Með þessu bindi Islenzkra fornrita, hinu
17da frá upphafi, hefur verið skipt um
prentsmiðju, og hefur Prentsmiðjan Hólar
tekið við af Gutenberg. Því er verr að eng-
ar líkur eru til að prentun þessa bindis auki
liróður islenzkrar prentlistar. Prentunin er
allójöfn svo að einstakir stafir eru ýmist of
daufir eða klesstir og heil orð eða línur,
heilar eða háifar blaðsíður, verða misjafn-
lega dökkar. Þetta er kannski ekki verra en
gengur og gjörist á íslenzkum bókum, en
Islenzk fornrit hafa frá upphafi sínu haft
sérstöðu um ytra útlit, og prentun fyrri
binda mun yfirleitt hafa verið jafnbetri en
á því sem hér um ræðir.
Pappír virðist mjög vandaður og eins
cfni í spjöldum. Elcki fæ ég betur séð en
bandið sé vel unnið og gylling óaðfinnan-
leg á þeim bókum sem hér er dæmt eftir.
Engar íslenzkar bækur berast víðar um
heimsbyggðina en Islenzk fornrit, og þó að
það sé einkum efni þeirra sem skiptir máli,
hefur pappír, prentun og band sitt að
segja. Hér á allt að hæfa hvað öðru, hinar
veglegustu fornbókmenntir í svo vönduðum
útgáfum sent kostur er nú á dögum. Fræði-
menn ábyrgjast texta, formála og skýring-
ar, prentarar búning, og útgáfustjóri allt
saman. Bjarni Einarsson.
192