Tímarit Máls og menningar - 01.10.1970, Blaðsíða 94

Tímarit Máls og menningar
Landnámabók hin nýja
Islendingabók Ara prests Þorgilssonar og
Landnámabók eru nú gefnar út saman af
hagkvæmniástæðum í Islenzkum fornrit-
um1, ]iar eð sú fyrri hefði (með formála
útgefanda) rúmazt á fimm örkum, eða átta-
tíu blaðsíðum, og hefði það orðið svo þunn
bók að stungið liefði í stúf við fyrri bindi
bókaflokksins. Á hinn bóginn lxafa þessar
fimm arkir sennilega riðið baggamuninn
]>egar ákveðið var að hafa þessa útgáfu í
tveim bindum í bandhægri stærð. Er fyrra
bindið samtais 364 blaðsíður (formáli út-
gefanda 154 bls. og texti 210 bls.) og það
síðara 318 bls. og að auki þrettán blöð
með uppdráttum. f því síðara eru 36 ættar-
skrár og síðan nafnaskrá á 85 bls., — alls
um 5000 nöfn (nál. 3500 mannanöfn og
meira en 1500 örnefni).
Þessi tvö undirstöðurit íslandssögu, ís-
lendingabók og Landnámabók, voru einnig
gefin út saman í frumprentun sinni í Skál-
holti 1688. Er því fordæmi nú fylgt nær
þrem öldum síðar í útgáfu sem að því er
tekur til Landnámu er ávöxtur þrautseigrar
glímu fyrri fræðimanna við að greiða úr
flóknum vandamálum afbrigðilegra texta.
Fyrsta stóra átakið var útgáfa Jóns forseta
Sigurðssonar árið 1843. Allir fimm textar
voru þar prentaðir í fyrsta sinni í einni
bók, og tilhögunin hefur í meginatriðum
orðið fyrirntynd þeirrar útgáfu sem hér um
ræðir 125 árum síðar.
Áður en lengra er haldið með Landnámu
skal hér vikið að íslendingabók Ara fróða.
Fyrsta strangfræðilega útgáfan er raunar
cinnig verk Jóns forseta og kom út á prent
árið 1843 eins og Landnámuiitgáfan. Hér
er textavandamálið vel viðráðanlegt, þar
1 í slendingabók og Landnámabók, fs-
lenzk jornrit Z1 og -, Jakob Bencdiktsson
gaf út, Hið íslenzka fornritafélag 1968.
CLIV + 528 bls.
sem ekki er um að ræða nema tvær upp-
skriftir séra Jóns Erlendssonar eftir einu
forriti, og ber þeim mjög lítið á milli. Sú
uppskrift sem örugglega má telja síðar
skrifaða er fornlegri uin stafsctningu og
má ætla að hún fylgi vandlega stafsetningu
forrits, en af því hvernig henni er farið
liafa fræðimenn ráðið að forritið hafi verið
skrifað um 1200. Séra Jón (d. 1672) hélt
sig fara eftir eiginhandarriti Ara (d. 1148).
Ætla mætti að séra Jón eða öllu heldur sá
sem hann skrifaði fyrir, Brynjólfur biskup
Sveinsson, hefði talið eiginhandarrit Ara
fróða að íslendingabók þess virði að það
væri geymt. Þó að þeir liafi eflaust haldið
þessa gömlu skræðu einskis virði eftir að
gjörð hafði verið vönduð uppskrift, miklu
læsilegri en hin forna bók (sem þó hefur
verið heil og lesandi), hefði eiginhandarrit
svo frægs rithöfundar átt að vera meira
rarítet en svo að því væri kastað á eld. En
hvaðySem því líður er bókin týnd og hefði
betur verið send kóngi eða seld Svíum
eins og títt var um þessar mundir áður cn
Árni Magnússon fór að safna.
Vandamál Islendingabókar er annars
háttar en um leið skylt höfuðvandamáli
Landnámabókar: hversu var háttað efni
hinnar upphaflegu Islendingabókar? Um-
mæli Ara sjálfs um að hann hafi fellt nið-
ur áttartölu (r= ættartölu) og konunga ævi
þá er hann skrifaði síðari gerð bókarinnar,
hrökkva skammt þegar menn fara að velta
fyrir sér hvað í þessum orðum kunni að
felast. Jakob Benediktsson gjörir stuttlega
grein fyrir hugmyndum fræðimanna um
þetta efni, en það er nýjast að danski sagn-
fræðingurinn Svend Elleh0j hefur dregið
að því ýmsar líkur að konunga ævi hafi
verið efnismeira rit en flestir fræðimenn
höfðu haldið og að í það hafi bæði íslenzk-
ir og norskir sagnaritarar á tólftu og þrett-
ándu öld sótt margvíslcgan fróðleik.
íslendingabók sýnir glöggt að höfundur-
188