Tímarit Máls og menningar - 01.10.1970, Blaðsíða 86

Tímarit Máls og m enningar
stæð'na þegar um er að ræða kenningar,
þannig reynir hann líka að spanna and-
stæða póla í tilfinningalífi sínu. Slíkan
kjark verður hann að hafa til þess að
starfa á mótsagnakenndum tímum.
Þessvegna er ferðalag um tilfinningalíf
og hugsanaafkima Pier Paolo Pasolinis
okkur jafnframt ferðalag um samtímann og
vora eigin duldu reynslu. Þessvegna er
hann nútímalistamaður í orðsins fyllstu og
beztu merkingu.
Þó kenningar og tilfinningalíf Pasolinis
rúmi slíkar mótsagnir, þá tekur þó fyrst í
hnjúkana þegar litið er á þjóðfélagslega
og heimspekilega afstöðu lians. Hann er
meiri marxisti en kaþólikki, þó er trúartil-
finningin djúpstæðari í honum en komm-
únisminn ellegar Freudisminn. Sjálfur
skilgreinir hann gjarna tilfinningu sfna
fyrir heiminum sem ljóðræna skynjun fyrst
og fremst, en það ljóð inniber líka ofur-
mannlegar kröfur um raunsæi.
Eitt er þó það meginstef sem hann
aldrei þreytist á að hamra. Hatrið á borg-
aranum er undirstaða allra hans verka, í
hatrinu á borgaranuin felst allur hans húm-
anismi, þetta hatur á góðborgaranum og
smáborgaranum er engin smásmyglisleg
luntafýla heldur heitt og dimmt og vold-
ugt og á ekkert skylt við skælbrosandi
sjálfsánægju dólgamarxistans. Þar er ör-
væntingin og vonin runnin í eitt og þess-
vegna eru öll hans verk framin undir merki
dauðans. Dugi ógn dauðans ekki til þess
að hvetja menn til þess að verja lífi sínu
skynsamlega þá er engin von.
Myndin, sem við sjáum á eftir — Teo-
rema — er 13. mynd Pasolinis, gerð árið
1968, en kvikmyndastjóraferil sinn hóf
hann árið 1961. Hún er jafnframt fyrsta
mynd hans um nútímaefni, sem ekki gerist
meðal öreigalýðs heldur á heimili góðborg-
arans.
Þessi mynd hefur valdið dcilum og sums
staðar hneyksli. Alls staðar hefur verið
spurt: Hver er hann þessi gestur, sem
kemur á heimilið og sefur hjá húsmóður-
inni, dótturinni, vinnukonunni, syninum á
heimilinu og loks hjá húsbóndanum sjálf-
um? Hver er þessi miskunnarlausi elsk-
liugi, sem skilur þetta fólk eftir í örvænt-
ingu og kvöl svo hinn virðulegi verksmiðju-
eigandi berháttar loks á almannafæri og
hleypur með örvæntingaröskri inní eyði-
mörk sinnar vesælu tilveru?
Það er gott að menn spyrji, segir höf-
undurinn, því myndin endar í spurn. Betur
að menn gleymdu þeirri spurningu ekki
strax ellegar styngju henni í sálarkomm-
óðuna hjá visnuðum fyrirætlunum og myrt-
um vonum sínum.
Upphaflega segist Pasolini hafa hugsað
sér þennan gest sem einskonar fulltrúa
frjósemisguðsins, kannske varð hann fyrst
og fremst Terence Stamp í öllum sínum
trúverðugleik, þ. e. a. s. stjarnan, átrúnað-
argoð smáborgarans um víða veröld —
allavega breyttist hann mikið á meðan á
upptöku myndarinnar stóð svo útkoman
varð þessi undarlegi sambreyskingur guðs
og djöfuls í mannsmynd, sem talar beint
til kynhvatarinnar ellegar einhvers annars
mjög djúpstæðs í fólki. Þau bregðast við
hvort á sinn hátt — frúin með óseðjandi
brókarsótt, dóttirin með sturlun, sonurinn
finnur í sér listamanninn og fálmar sig út
á þá braut, heimilisfaðirinn eins og fyrr
greinir — en vinnukonan tekur sig upp
og hverfur til fátæklinganna heima í sveit-
inni sinni, sem kunna boðskap hennar
ekki annað form en kraftbirtingarinnar og
píslarvættisdauðans, sem hún tekur.
Myndinni lýkur á öskri.
1 sambandi við frumsýningu þessarar
myndar var Pasolini að því spurður hvers
vegna seinni verk hans fjölluðu um hug-
myndafræðilega kreppu og eins því hvort
með þessari mynd bryddi ekki á vaxandi
180