Tímarit Máls og menningar - 01.12.1971, Page 82

Tímarit Máls og menningar
leikskáld setur sjálfu sér sín lög og reglur. Þessi heimspeki, hvert sem er sann-
leiksgildi hennar, getur sennilega staðið mönnum jafn mikið fyrir þrifum og
sjálfar kennslubækurnar í leikskáldskap, vegna þess, að hún lætur leikskáld
ekkert hafa að styðjast við nema gyðju innblásturs, sem er alltaf torskilið
ólíkindatól til að halda þeim frá flöskunni.
Þeim, sem fylgja þessari skoðun skjátlast jafnmikið og hinum, sem eru
á öndverðum meiði: þeir hugsa sér leikskáldskap sem einan sér á grein eða
með öðrum orðum sem listgrein, sem er einhvern veginn undanþeginn eðli-
legum listkvöðum. Mig langar til að byrja á hinum endanum. Leikskáld er
fyrst og fremst listamaður og í öðru lagi er það sérstök tegund listamanns,
þ. e. rithöfundur. Þetta væri gjörsamlega óþörf skýring væri ekki sú skoðun
að ryðja sér æ meir til rúms, að leikskáld sé hvorki rithöfundur né listamaður
heldur aðeins handverksmaður.
Ekki alls fyrir löngu var leikskáld kvatt til hótelherbergis leikstjóra. Leik-
stjórinn hafði lesið handritið að leikriti þess og hafði nú í hyggju ekki aðeins
að ræða um það heldur einnig að endurskrifa það um leið og hann gekk
fram og aftur um teppalagt gólfið. Hann endurskapaði fyrsta atriðið gang-
andi og fór með öll hlutverkin. „Þér skrifið þetta ekki niður,“ sagði hann
síðan við leikskáldið. „Nei,“ sagði leikskáldið. „Ég skrifa það bak við eyr-
að. Svo fer ég heim. Ég geymi þetta allt í huganum. Það sem ég get ekki not-
að hverfur þaðan. Það sem eftir er, verður seinna hluti af leikritinu, ef mér
líkar við það og tekst að fella það að verkinu. Leikskáld þarf tíma til að melta
með sér nýjar hugmyndir og nýtt efni. Þetta verður að gerast á lífrænan
hátt, herra minn.“ Þetta leikskáld talaði eins og listamaður og rithöfundur.
Þessi leikstjóri talaði sem fúskari, ef ekki sem sjúklegur sjálfselskumaður.
Leikstjórinn hafnaði leikritinu á þeim forsendum, að leikskáldið væri ekki
starfi sínu vaxið. Hann átti auðvitað við, að það kynni sig ekki og þekkti
ekki stöðu sína. Því var ekki ætlað annað en að hraðrita orð eða réttara sagt
að gjamma eftir því sem því var sigað af húsbónda sínum. Mig langar ekki
til að vekja athygli yðar á sjúklegri sjálfselsku heldur á getuleysi til að skilja
sálarlíf listamanns.
Listamenn hafa lært handverk sitt, en eru aldrei ánægðir með að vera
handverksmenn. Handverk þjónar list eða eins og Goethe orðaði það: Menn
skrifa aðeins af innri þörf. Með endi leikrits er t. d. ekki endilega verið að
tefla á tvær hættur með viðtökur áhorfenda. Hann er sprottinn af því, sem
leikskáldið sjálft telur vera nauðsynlegt. Hann er ekki til umræðu. Til um-
ræðu við hvern eiginleika? Listaverk á rætur að rekja til eðiis höfundar síns.
272