Tímarit Máls og menningar - 01.12.1971, Síða 83

Bréf til ímyndaðs leikskálds
Enginn getur sagt honum hvað það er. Höfundur getur ekki heldur ábyrgzt,
að nokkurt verk, sem hann er að semja verði gott. Þar kemur í ljós munurinn
á honum og handverksmanni. Handverk má alltaf fullkomna.
Athugum hvað gerist þegar við tökum listaverk með lélegum endi og setj-
um á það góðan endi, sem okkur hefur verið látið í té af handverksmanni eða
leikritatækni. Það kann að vera satt, að við séum að fullkomna það, sem ó-
fullkomið var fyrir. Ég ímynda mér, að góður handverksmaður gæti endur-
bætt endinn á leikritinu ívanov eftir Tsékov. Frá listrænu sjónarmiði séð er
samt lélegur endir Tsékovs nauðsynlegur. Á ytra borði væri hægt að finna
haglegar gerðan og rökfastari endi, ég hugsa samt, að enginn gæti komið með
endi, sem væri í lífrænu framhaldi af þáttunum þremur, er á undan fara.
Ef nokkur gæti það, væri sá hinn sami í sannleika sagt sálufélagi Tsékovs og
jafnoki, en ekki bara handverksmaður. í ívanov virðist höfundurinn lenda í
sjálfheldu, þaðan sem hann á ekki afturkvæmt á alfaraleið. í ívanov eru þrír
frábærir þættir, sem enda í ógöngum. Þegar slíkt gerist, skrifar höfundur ann-
að leikrit. Áhorfendur verða hins vegar að gera sér þrjá stórkostlega þætti af
góðu og sætta sig við einn, sem getur ekki heitið stórkostlegur.
Ef þér hafið nokkurn tíma velt því fyrir yður hvers vegna leikdómarar
blaða finna oft stórskáldum meira til foráttu heldur en verkhögum tízkuhöf-
undum, þá getur ef til vill dæmið um ívanov gefið yður skýringu á því. Hand-
verksmenn geta náð dauðri fullkomnun. Verk þeirra er endurskipan á þekkt-
um eða gefnum undirstöðuatriðum — lausn á myndagátu. Efniviður lista-
manna er aftur á móti hverjum leyndardómi meiri, mannlegt eðli. Þeir þreifa
fyrir sér í myrkri. Slíkt vekur kvíða og gremju í brjósti hræsnara, sem búast
um leið til varnar, en þrátt fyrir ófullkomnun sína veitir ívanov sérhverjum
áhorfenda, sem hefur örlítið hugboð um hvað list er og svolitla samúð með
henni — meiri ánægju heldur en glæsileg en yfirborðsleg fullkomnun hand-
verksmanna.
Á ég samt ekki að kynna mér leikhús innan frá, spyrjið þér, farða leik-
enda og skeglím, kastara og tjaldbúnað í lofti, fleka og tjöld — þessa víð-
frægu veröld handan sviðsljósa, sem er svo alræmd fyrir það að vera allt
annað en heimur bókmennta? Ég hugsa, að þér megið til með það eða mér
væri skapi næst að halda það, ef bréf yðar gæfi ekki í skyn, að þér þekktuð
nánar hina fyrrnefndu veröld heldur en þá síðarnefndu. Þér eruð áreiðanlega
kunnugri leikhúslífi heldur en bókmenntalífi. Ég hugsa, að rétt væri, að eggja
yður á að koma á jafnvægi.
„Shakespeare og Moliére ..svarið þér hvatskeytlega. Ég veit það. Ég
18 TMM
273