Tímarit Máls og menningar - 01.12.1971, Qupperneq 95

Þorsteinn Gyljason
Skemmtilegt er myrkrið
i
ÞoJculúður útí hafsauga
Fram kom á dögunum að maður að nafni Jóhann Páll Árnason hefur gert
þakkarverða tilraun til að lesa litla bók sem ég hafði áður sett saman um
heimspeki handa íslenzkum almenningi.* Að svo miklu leyti sem það er nokk-
urt álitamál hvort þessi tilraun hefur tekizt til fulls virðist hann vilja kenna
mér um og bókinni sem hann velur hin verstu orð, jafnframt því sem hann
lætur í ljósi þá frómu ósk að ég „eigi eftir að gera betur“ (JPÁ 176). Og
með því að ég efast ekki um að ég beri drjúgan skerf af ábyrgðinni á því
hvemig til hefur tekizt vildi ég helzt geta orðið við óskinni frómu. En betra
er ólofað en illa efnt. Því lofa ég engu.
Nú kynni einhver að ætla að mér veittist næsta auðvelt að bæta ráð mitt
þar sem Jóhann Páll hafi gefið mér ýmsar þarflegar ábendingar sem gætu
orðið mér að leiðarljósi. En því miður sýnist mér ég hljóta að afþakka leið-
sögn hans. Og þar með geymir sú samantekt sem hér birtist afsökun mína á
því yfirlæti — og öðru. Afsökunin mun einkum varða söguleg efni og í fæst-
um orðum verða sú að í þeim efnum sem öðrum markast viðhorf Jóhanns
Páls mjög af þeirri frumspekihefð er ég þykist hafa hafnað með nokkrum
rökum sem ég fæ alls ekki séð að hann eigi alvarleg svör við. Af því leiðir
aftur að á þessum blöðum er hugur minn hvergi bundinn Jóhanni Páli sjálf-
um, jafnvel þar sem orði er að honum vikið, né heldur þeim hugmyndum hans
og tilfinningum sem heitið geta hans í fyllsta skilningi, hverjar sem þær kunna
að vera. Hér verður alls staðar um eitt að ræða og aðeins eitt: þá hefð í
menntalífi Evrópu sem ég hef áður veitzt að og Jóhann Páll tekið að sér að
bera af blakið. En þessa hefð hygg ég megi auðkenna með þrem orðum sem
Þórbergur Þórðarson hefur notað í öðru en ekki alveg óskyldu samhengi:
þau eru lágkúra, uppskafning og ruglandi.1
Að sinni mun ég ekki gefa mér tóm til að sundurgreina þá samsteypu lág-
* Sjá „Andheimspeki“ eftir Jóhann Pál Árnason í Tímariti Máls og menningar XXXII
(1971), 169—176. Bók mín, Tilraun um manninn, kom út hjá Almenna bókafélaginu
haustið 1970. Tilvísanir til þessara ritsmíffa beggja set ég innan sviga í meginmáli, auð-
kenndar upphafsstöfiun höfundanna. Aðrar tilvísanir eru aftanmáls.
285