Tímarit Máls og menningar - 01.07.1976, Side 55

Shakespeare á meðal vor — Vélin Mikla
vegarinn frá Asinkurt. Hinrik fjórði er þegar orðinn að ættjarðar-lofgjörð.
Shakespeare afneitar aldrei sínum miklu gagnstæðum. Hann skipar þeim
aðeins á ýmsan veg. Gegn lénsherrunum, sem koma hver öðrum fyrir
kattarnef, setur hann ófreskjuna Falstaff. Herra Jón Falstaff var ekki að-
eins persónutákn lífsnautnarinnar á Nýjunar-skeiðinu, tröllahláturs hennar
að himni og víti, að krúnu og öllum lögum ríkisins. Riddarinn feiti býr
yfir múgamanns vizku og lífsreynslu. Hann lætur ekki söguna hremma sig.
Hann gerir gys að henni.
Það eru tvö frábær atriði í Hinriki fjórða. Hið fyrra sýnir Falstaff sem
nýbakaðan höfuðsmann í gönguliðinu ásamt mönnum sínum á leið þangað
sem herinn safnast saman. Hann hefur einungis boðið út bækluðum ræflum
og alls vesölum tötralýð, því allir sem áttu einhvern skilding gám keypt
sig undan herskráningu. Prinsinn ungi horfir steinhissa á þennan dapur-
lega her. En Falstaff svarar hinn keikasti:
O seisei! fullgóðir til afsláttar, byssufóður, byssufóður; þeir fylla dysina jafn
vel og þeir skárri; maður lifandi! dauðlegir menn, dauðlegir menn.
(Hinrik fjórði, f. I., IV, 2)
Allt þetta leikatriði gæti staðið, eins og það er, í leikriti eftir Brecht.
Og ekki fyrr en það er lesið, kemur í ljós, hversu mikið Brecht hefur sótt
til Shakespeares.
Hitt atriðið sýnir Falstaff á vígvellinum. Hann fer með eintalið meðan
hann er að svipast um eftir góðum felustað handa sér:
Hvað er sæmd? Orð. Hvað felst í þessu orði, sæmd? hvað er þessi sæmd?
Loft. Laglegur máldagi! Hver á hana? sá sem dó á miðvikudaginn. Finnur
hann fyrir henni? nei. Heyrir hann hana? nei. Er hún þá ókennileg? já, hinum
dauðu. En lifir hún þá ekki með lifendum? nei. Hví ekki? rógurinn bannar
það. Þessvegna vil ég ekki snefil af henni. Sæmd er ekki annað en krotaður
merkisskjöldur; og þannig lýkur mínu spurningakveri.
(Hinrik fjórði, f. /., V, 1)
í Hinriki fjórða eru tvö fyrirbæri á Englandi sí og æ sett hvort and-
spænis öðru. Lénsherrarnir lóga hver öðrum. Prinsinn ungi rænir kaupmenn
á þjóðvegum og gerir sér glaðan dag á krám með þorparalýð. Hinrik fjórði
er eitt af fáum leikritum Shakespeares þar sem borið er í bætifláka. Prinsinn
ungi á fyrir sér að verða vimr og frækinn konungur. En samt er broddur
í siðalærdómnum. Svo virðist sem félagsskapur Falstaffs og vasaþjófanna
149