Tímarit Máls og menningar - 01.07.1977, Page 103

Eins og fyrr var að vikið er grunn-
tónn bókarinnar spurnar- eða undrunar-
tónn. Slíkri bók er ekki ætlað að sann-
færa mann um neitt, aðeins að leggja
fram merkileg dæmi eða sérkennileg
sem auðvitað vekja ekki aðeins spurn-
ingar um sig sjálf heldur um lífið og
hvernig þræðir þess fléttast. Eiginlega
leiðir spurningin hversvegna? til ann-
arrar enn mikilvægari sem vekur athygli
á síbreytileika lífsins:
Bótin er að ef manni þætti ekki
alt skrýtið í heiminum, á hverri
stundu sem lifir, þá væri maður
víst búinn að vera. Skrýtnastur er
maður sjálfur — og þó ekki leing-
uren maður heldur áfram að
spyrja: hvað næst? (67)
Tryggvi Emilsson er alþýðlegur höf-
undur í bestu merkingu þess orðs. Hann
á að baki langa starfsævi sem verka-
maður í sveit og við sjávarsíðu þegar
fyrsta langa frásögn hans í óbundnu
máli birtist, upphaf æviminninga sem
ná fram til sautján ára aldurs.2 Þegar
litið er á æviferil Tryggva og þann
Ianga aðdraganda, sem þetta fyrsta skref
hans á rithöfundarbrautinni hefur átt,
kann við fyrstu sýn að vakna enn upp
sú undrun, sem oft fyllir lesanda Ungur
eg var yfir því hve örlög manna verða
ólík. Fljótlega kemur þó fram við lest-
ur bókarinnar að hvorki muni tiiviljun
né Fortuna vera hreyfiöfl í sögu
Tryggva Emilssonar heldur efnahagsleg
lögmál stéttaþjóðfélagsins. Því fer þó
fjarri að þessi söguskoðun sé predikuð
í bókinni heldur hefur lífsreynsla
Tryggva og þjóðfélagsstaða valdið því
2 Tryggvi Emilsson: Fáttekt fólk.
Mál og menning. Reykjavík. 318 bls.
Umsagnir um bcekur
að þessi söguskoðun er orðin hluti af
honum og verður því um leið órofa
hluti frásagnarinnar.
Tryggva er heitt í hamsi þegar hann
rifjar upp sögu sína og foreldra sinna.
Ekkert er fjær honum en svöl hlutlægni.
En skaphitinn, sem býr í allri frásögn-
inni eins og þung undiralda, er taminn
og virkjaður. Minningarnar hafa skírst
í eldi reynslunnar og í ljósi skilnings
Tryggva á þeim samfélagsöflum sem
hafa drýgt honum örlög. Beiskja sú, sem
sums staðar kemur fram, er aldrei per-
sónubundin. Hún beinist ekki að kaup-
manni, presti eða bónda sem einstakl-
ingum heldur að því samfélagsástandi
sem þeir persónugera. Þetta kemur
fram í mörgu, m. a. í því að jafn-
vel þegar Tryggvi lýsir fólki, sem
hann á um ófagrar minningar, er
nærri alltaf einhver kímni og gott ef
ekki hlýja í frásögninni. Jafnvel Drafla-
staðafólki, sem þó þykir borin illa sag-
an, er fundið sitthvað til afsökunar —
nema helst heimasætunni.
Margt hefur verið leitt í ljós um ó-
mannúðlega meðferð á börnum í íslensk-
um sveitum allt frá því þeir Gestur
Pálsson og Einar H. Kvaran tóku þetta
efni til meðferðar í sögum sínum. En
Fátækt fólk hefur þó sérstöðu meðal
þess sem ég hef lesið um þetta efni
vegna þess hve vel Tryggvi dregur fram
ömurleika vinnuþrælkunarinnar, sem
ekki hrjáði aðeins börn og unglinga,
heldur virðist hafa verið runnin mörgu
fólki í merg og bein í öllu daglegu lífi.
Þótt auðvitað megi draga fram mörg
dæmi um líferni í íslenskum sveitum
harla ólíkt því, sem verið hefur á
Draflastöðum, eru þær fjölskyldur vafa-
laust margar sem gætu grafið upp minn-
ingar um svipað líferni og svipaða með-
ferð á unglingum í sveitum víðs vegar
213