Tímarit Máls og menningar - 01.07.1977, Page 107

sýnir hann fram á takmarkanir, að-
ferðafræðilega vankanta og vafasamar
alhæfingar, án þes þó að nokkru sinni
virðist vera um sleggjudóma eða óyfir-
vegaðar fullyrðingar að ræða. Ég fæ
ekki betur séð en þessi umræða öll sé
til fyrirmyndar um fræðileg vinnubrögð.
Við lestur þessarar greinargerðar dylst
ekki, að sálfræðingar hafa sýnt mikla
elju við rannsóknir á þessu erfiða efni.
Enda þótt svör hafi ekki fengizt við
framangreindum spurningum nema að
óverulegu Ieyti, hefur samt margt gagn-
legt komið upp úr krafsinu. Tekizt hef-
ur að varpa nokkru ljósi á samband
greindar og andlegra afreka, samband
pe/sónuleika og afreka. Þá hefur þetta
og leitt til þess, að hið margslungna
hugtak greind hefur verið sundurliðað
á ýmsa vegu og betri innsýn íengizt í
starfsemi vitsmunalífsins. Svokölluð
„frumleikspróf“ hafa verið samin o.fl
o.fl. En leyndardómur frumlegrar sköp-
unargáfu er samt enn óráðinn. Um það
farast höfundi svo orð: „Einrætt svar er
ekki auðfundið, en nokkru ljósi varpa
þó rannsóknir sálfræðinga á vandann.
Margir þeirra telja, að frumleg sköpunar-
gáfa sé almenn, áskapaður eiginleiki
hvers andlega heilbrigðs barns, líkt og
málgáfan. Fjarri lagi sé að skilja hana
sem sérgáfu skapandi snillinga eða að-
eins sem einn meginþátt háþróaðrar
greindar. Hinn lággreindi geti búið yfir
skapandi gáfum og hinn hágreinda
kunni að bresta frumleik og sköpunar-
mátt. En er þessi staðhæfing rétt? Til
þess að sanna hana eða afsanna skortir
að mínum dómi tvær traustar forsend-
ur. Hin fyrri er glögg og tæmandi skýr-
greining á hugtakinu „frumleg sköp-
unargáfa". Dæmin sem ég nefndi hér
að framan eru sundurleit og ekki full-
nægjandi, en meðan merking hugtaks-
Vmsagnir um bœkur
ins er svo á reiki má flest kalla frum-
lega sköpun. Hin síðari er alhliða rann-
sókn á sköpunargáfunni, þróun hennar,
inntaki og stöðu í vitundarlífi og skap-
gerð einstaklingsins, hjá miklum fjölda
og á ýmsum skeiðum ævinnar. Meðan
báðar þessar forsendur skortir, geta
menn naumast staðhæft, að frumleg
sköpunargáfa sé óháð greindarþroska."
Það leynir sér ekki, að rannsóknir
þær, sem hér um ræðir styðjast yfirleitt
mjög náið við greindarkannanir. I sum-
um tilvikum er reynt að meta greind
látinna snillinga (Cox), í öðrum er fylgzt
með afrekum bráðgáfaðra barna, er þau
fullorðnast (Terman). Þá er reynt að
greina sundur „alhæfða frumræna
greind" og „venjuformaða" greind
(Cattell) eða „divergent" og „conver-
gent“ hugsun (Guilford). Og er þá
annar þátturinn nánast skoðaður sem
samnefni sköpunargáfu. Frumleikspróf-
in, sem gerð hafa verið, snerta og
greindarferlið náið sbr. eftirfarandi orð
Getzels og Jacksons: „í frumleikspróf-
um okkar felast atriði, sem reyna á
hæfni til að beita frumlegri hugkvæmni
við málrænar ráðgátur, við talnatákn
og við rúmræna afstöðu."
Cattell og Butcher viðurkenna, að
rannsókn þeirra takmarkist við vísinda-
Iega sköpunargáfu, og líklegt er að
hæfileikar vísindamanna séu í meiri
tengslum við greind en vera myndi um
aðra sköpuði.
Mér virðist nokkuð augljóst, að
þrautalending þeirra rannsóknarmanna,
sem fjallað hafa um sköpunargáfuna,
hafi verið að halla sér eins mikið að
greindarhugtakinu og fært þótti. Oðru
vísi varð ekki við komið sæmilegum
„mælingum" og „prófunum". En marg-
ir rannsóknarmenn eru þeirrar skoð-
unar, að án þeirra sé ekki um „v.ísindi“
217