Tímarit Máls og menningar - 01.07.1977, Síða 110

Tímarit Máls og menningar
og nýverið gefið út kver um verkalýðs-
hreyfinguna á þriðja áratugnum.1 Má
af kverinu ráða að rannsóknin mun feta
slóðir sem ótroðnar eru hérlendis. Þann-
ig styðst Svanur í ríkum mæli við stjórn-
málafræðilegar kenningar og gerir víða
athyglisverðan samanburð við hin Norð-
urlöndin. Eflaust verður rannsóknin til
að hleypa loftinu úr ýmsum goðsögnum
og kredduskoðunum sem nú eru á kreiki
innan vinstrihreyfingarinnar, og von-
andi verður hún til að efla skoðana-
skipti um íslenska verkalýðsbaráttu fyrr
og nú.
I fyrri hluta ritgerðarinnar leitast
Svanur við að varpa ljósi á samhengi
atvinnuþróunar við þroskasögu verka-
lýðshreyfingar. Eins og vikið verður að
hér á eftir eru miklar veilur í umfjöll-
un hans um auðmagnsþróun og efnis-
legar forsendur fyrir samtakamyndun
verkalýðsins. Hins vegar bendir hann
réttilega á þátt hinna lífseigu landbún-
aðarhátta tiltölulega lítilla og innbyrðis
nokkuð jafnstórra býla. Sú tregða heill-
ar atvinnugreinar gegn auðmagnsþróun-
inni hefur sett strik í reikning stétta-
baráttunnar, þar sem bændur og póli-
tískir fulltrúar þeirra hafa farið með
stórt hlutverk við hlið verkalýðs og
auðherra.
Þótt ekki sé hægt að ætlast til þess
af þessu riti að þar sé fullnægjandi at-
hugun á auðmagnsþróun og uppruna
verkalýðsbarátm er athugun Svans þó
óþarflega rýr í roðinu. Það má ekki
síst rekja til nokkurs vingulsháttar í
vali aðferða og kenninga. Um leið og
Svanur er augsýnilega á heimavelli, þeg-
ar hann styðst við borgaralega stjórn-
málafræði, er honum Ijóst að um verka-
lýðshreyfingu verður ekki fjallað af viti
án þess að nota til þess fræðikenningu
marxismans. Þar með er komin upp
nokkur mótsögn í kenninga- og að-
ferðagrundvelli rannsóknarinnar, og því
miður er hún leyst á kostnað marxism-
ans. Þessu til skýringar skal hér tilgreint
versta dæmið.
Svanur ber Marx fyrir kenningu um
þrjú skilyrði fyrir myndun verkalýðs-
samtaka (bls. 14—15), og eftir athugun
á íslenskum veruleika kemst hann að
þeirri niðurstöðu að þessi skilyrði séu
nauðsynleg en ekki fullnægjandi til
skýringar (bls. 16). Hér er ástæða til
að staldra við.
Þess ber fyrst að gæta, að Svanur
hefur „kenningu Marx“ frá engilsax-
neskum marxólógum, sem em einhverj-
ir lökustu heimildarmenn um fræði
Marx. I háskólum Bretlands og Banda-
ríkjanna hefur viðgengist að umgang-
ast Marx af næsta ótrúlegu fúski, þat
sem menn lepja upp rangtúlkanir frá
annarri eða þriðju hendi í stað þess að
byggja á frumtextum, og jafnframt eru
kenningar Marx þar jafnan settar inn í
allt annað vísindamynstur, með grát-
broslegum afleiðingum.
Svanur vitnar þó ekki bara í marxó-
lóga, heldur líka í Kommúnistaávarp-
ið, þar sem — nota bene — verið er að
lýsa auðvaldsþjóðfélaginu, í áróðursriti,
en ekki að setja fram fræðikenningu um
það.
Þó er það alvarlegast við þessa fram-
setningu Svans að hann beitir „kenn-
ingu Marx“ athugasemdalaust á sama
hátt og gert er við kenningar eða til-
gátur í pósitívískri visindahefð. Það er
sem fræði Marx um auðvaldsþjóðfélag-
ið hafi verið eins konar safn af til-
gátum sem eigi að gilda milliliðalaust
um öll framþróuð auðvaldsþjóðfélög og
hægt sé að sannprófa á hverju þeirra.
Útgangspunktur marxískrar fræði-
kenningar er greining á eð/wlögmálum
220