Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Síða 34

Tímarit Máls og menningar
sem allir eru fremur íhaldssamir sem leikskáld. Vésteini Lúðvíkssyni má
reyndar einnig bæta í þennan hóp, en leikrit hans Stalín er ekki hér, sem
er með mjög hefðbundnu sniði, vakti mikla athygli í sýningu Þjóðleik-
hússins í fyrra, eins og mönnum er í fersku minni.
Sjálfsagt þyrfti sérstakar rannsóknir til að komast að raun um eftir hverju
áhorfendur sækjast svo mjög í leikritum þessara höfunda. Þeir eru all-
ólíkir og misjafn tilgangurinn sem fyrir þeim vakir. Birgir les neysluþjóð-
félaginu og sýkingu hugarfarsins pistilinn í leikritum sínum, og í Stalín
er ekki hér er kjarnafjölskyldan, eignarétturinn, kapítalisminn og kommún-
isminn sett undir debatt. I leikritum Jónasar er einnig að finna tilburði
til þjóðfélagsádeilu, en hún verður sjaldnast meira en dálítið krydd út á
gamansemina og svipað má segja um sumt sem frá Kjartani hefur komið.
Þau þrjú leikrit, sem hann hefur sent frá sér, eru innbyrðis mjög ólík og
erfitt að koma auga á heildareinkenni á þeim. Ef til vill skera þau sig þó
úr verkum annarra höfunda að því leyti að þau eru býsna leikræn, jafnvel
þau sem eru með hefðbundnara sniði. I Saumastofunni er brugðið á leik
með hlutverkaskiptinguna, þegar saumakonurnar setja á svið atriði úr lífi
hver annarrar, og í Blessuðu barnaláni og Týndu teskeiðinni vegur farsinn
nokkuð upp á móti natúralismanum.
Það sem sameinar þessa höfunda, auk hins hefðbundna forms þeirra, er
að þeir sækja flest yrkisefni sín í íslenskan samtíma og segja frá hlutum
sem fólk kannast við og á auðvelt með að átta sig á. Enginn þeirra hættir
á að það sem þeir vilja segja fari fyrir ofan garð og neðan hjá áhorfend-
um, en þeir geta ekki heldur talist jafn frumlegir og nýskapandi leikrita-
höfundar og Laxness. Þeir hafa ekki lagt á sig sömu glímu við tjáningar-
formið og hann gerði og þess vegna nær markmið þeirra og boðskapur
ekki að gagnsýra verkin í heild. Það er því vart hægt að segja að með
leikritum þeirra eigi sér stað sérstök þróun í íslenskum leikbókmennmm
og í sumum tilvikum virðist mér jafnvel skjóta upp kollinum slæmt skiln-
ingsleysi á hlutverki formsins, eins og ég kem betur að á eftir.
Það er ekki auðvelt að sýna fram á að ákveðin tjáningarform henti
mönnum við ákveðnar félagslegar aðstæður og aðrar ekki. Sumir myndu
sjálfsagt telja slíkt fyrir utan verksvið fræðimanna. Sú þörf til að tengja
listsköpun öðmm þáttum mannlegs verknaðar og viðleitni, sem hefur sett
mikinn svip á þróun húmanískra vísinda undanfarið, hefur þó vakið ýms-
ar nýjar spurningar. Leikhús og bókmenntir eru félagsleg fyrirbæri, tæki
listamanna til að ná til hóps annars fólks og þess vegna hlýtur þetta tæki
24