Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Side 35

Endurreisn eSa auglýsingamennska
að taka töluvert mið af þeim lögmálum sem móta samskipti þessa hóps.
Það er að vísu ósennilegt að á milli listsköpunar og samfélagsþróunar séu
bein orsakatengsl, eins og sumir marxískir fræðimenn virðast halda; þetta
samband er örugglega býsna flókið og eflaust vantar mikið á að við skilj-
um það nægilega vel. En það er engu að síður tilgangslaust að afneita því
með öllu og trúlega eiga rannsóknir á því eftir að dýpka verulega skilning
okkar á fyrirbærum menningarinnar.
Natúralisminn, sú liststefna sem gerir nákvæma eftirlíkingu hlutveru-
leikans að skilyrði fyrir raunsæi bókmennta og leikhúss, er til orðinn á
ofanverðri nítjándu öld við félagslegar og hugmyndafræðilegar aðstæður
sem nú heyra sögunni til. Þessi stefna hefur tæplega fætt af sér merkari
listaverk en skáldsögur Zola og leikrit Ibsens og sumt það merkasta sem
hefur gerst á sviði leikhúss og bókmennta á þessari öld hefur orðið til í
andstöðu við fagurfræði natúralismans. Það er því vart of djarft að álykta
að natúralisminn sé að verða úrelt tjáningarform, sem henti illa til þess
að takast á við þau vandamál sem nútímafólk verður að glíma við. Og
enda þótt natúralisminn sé enn ekki dauður úr öllum æðum, er ekki þar
með sagt að ekki sé full ástæða fyrir listamenn að taka hann til endur-
skoðunar. Það er auðvelt að sýna með dæmum úr lista- og bókmennta-
sögunni að listform eru yfirleitt lífseigari en sá veruleiki sem þau hafa
orðið til sem andsvar við. Oft tekur áratugi, jafnvel aldir, að brjóta niður
hefðbundin listform og umskapa þau í samræmi við nýjar þarfir. En á
meðan nýjar þarfir eru teknar að segja til sín án þess að hafa fætt af sér
henmg tjáningarform tekur listsköpunin gjarnan á sig mynd ófrjórrar end-
urtekningar og jafnvel ruglings. Og eins og sakir standa virðist mér íslensk
leikritagerð fremur einkennast af slíkri stöðnun en þeirri grósku sem stöð-
ugt er verið að tala um. I stað þess að þreifa sig áfram eftir nýjum að-
ferðum ríghalda menn í hið natúralíska leikritsform og, það sem alvar-
legast er, stundum er engu líkara en höfundarnir geri sér ekki fulla grein
fyrir því hversu nauðsynlegt er að sambúð efnis og forms sé áfallalaus.
Afleiðingin er sú að tilfinnanlegt misræmi verður á milli þessara megin-
þátta listaverksins, sem dregur mjög úr áhrifamætti þess. Þetta er auðvelt
að sýna fram á með dæmi úr íslenskum leikbókmenntum.
Birgir Sigurðsson hefur skrifað þrjú leikrit, Pétur og Rúnu, Selurinn
hefur mannsaugu og Skáld-Rósu. Eins og raunsæjum höfundi sæmir hyggst
hann í senn deila á ástand íslensks nútímaþjóðfélags og benda á leiðir út
úr neyslukapphlaupi og gróðasýki. Hann notar natúralískt leikritsform og
25