Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Síða 36

Tímarit Máls og menningar
sem lesendur og áhorfendur hljótum við því að krefjast þess að þær myndir
af fólki og atburðum, sem höfundur bregður upp, séu ekki í neinu hróp-
legu ósamræmi við það sem við sjáum daglega. En Birgi Sigurðssyni nægir
ekki að búa til trúverðuga eftirmynd samtíma síns. Aðalmarkmið hans er
að setja á svið átök milli andstæðra lífsgilda, svipað og Laxness reyndi í
Silfurtúnglinu. Annars vegar leiðir Birgir fram fulltrúa neyslumenningar-
innar, sem allir eru hið versta fólk, kaldrifjuð hörkutól sem ekki hugsa um
neitt annað en efnisleg gæði. Hins vegar eru svo fulltrúar mannlegra gildis-
mats, hjartahrein góðmenni sem allt að því geisla af mannúð. í leikritum
Birgis eru ýmsar skarplegar athuganir gerðar og þar er oft komist vel að
■orði, en í grundvallaratriðum er veruleikamynd þeirra fölsk og stundum
verður hún æði einfeldningsleg. Astæðan er að mínu viti ekki sú að höf-
undurinn boði mönnum vafasöm lífsviðhorf, heldur sú að hann ofbýður
því formi sem hann notar. Til þess að árekstur hinna andstæðu verðmæta
verði nægilega augljós neyðist hann til að gera skilin á milli þeirra miklu
skarpari en þau eru í samtímanum. Hann getur ekki tekið tillit til þeirrar
staðreyndar að í því umhverfi sem við þekkjum eru átök þessara lífsgilda
miklu flóknari og að í rauninni setur aðeins annað þeirra, verðmætamat
neyslu og gróða, verulegan svip á veruleikann. Formið knýr Birgi til að
láta líta svo út sem það sem hann sýnir okkur sé lýsing á íslenskum veru-
leika, en hann hikar þó ekki við að útmála andstæðurnar í sterkum litum,
búa til himnaríki og helvíti, ef svo má að orði komast. I Pétri og Rúnu
fer leikurinn fram í litlu paradísinni þeirra tveggja, þar sem þau una sér
sæl við ástir og bóklestur í upphafi leikritsins og hokra glöð áfram eftir
að því lýkur þrátt fyrir harða aðsókn illra anda neysluþjóðfélagsins. I
Selurinn hefur mannsaugu er paradísin komin vestur á firði, þar sem fólkið
er gott og lífið hamingjusamt á meðan leikurinn gerist í ystu myrkrum
stórborgarlífsins. Sú mynd sem Birgir dregur upp af möguleikum fólks til
að rísa gegn framleiðsluháttum kapítalismans er einnig mjög fegruð, eins
og sést best í Pétri og Rúnu þar sem Pétur fær aðra verkamenn til að hætta
í vinnunni klukkan fimm, í stað þess að halda áfram í yfirvinnu, og koma
með sér út í sólskinið til þess að tína skeljar eða fara á Chaplin-myndir.
Auðvitað veit hver áhorfandi að sem lýsing á veruleikanum nær þetta
engri átt, en því miður er ekkert í leikritunum sem hjálpar okkur til að
skilja þetta sem hugarfóstur höfundar. Formið sjálft vinnur þannig gegn
markmiði höfundarins og kemur í veg fyrir að boðskapur hans nái nokkr-
um tökum á manni.
26