Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Side 41

Endurreisn eða auglýsingamennska
vel heppnaðrar leiksýningar. Ég er þó hræddur um að það hrökkvi skammt
ril að gera höfundinn að virkum og ábyrgum þátttakanda í starfi leikhússr
ins að leyfa honum að fylgjast með æfingum á eigin leikriti og vera með í
ráðum um undirbúning einnar sýningar. Eftir sem áður ber leikstjórinn
einn ábyrgð á útkomunni, enda væri fáránlegt að krefjast slíkrar ábyrgðar
af manni sem ekki hefur fullt vald á vinnutækni leikhússins. Og samstarf
af þessu tagi breytir því í engu að höfundurinn er yfirleitt utangarðsmaður
í leikhúsinu og fær engin tækifæri til að taka þátt í að móta heildarstefnu
þess. Hann getur því ekki skrifað leikrit sín með það fyrir augum að gera
listamönnum leikhússins kleift að nálgast þau markmið sem þeir hafa
ákveðið að keppa að. Hann verður sjálfur að gefa sér þær listrænu og
félagslegu forsendur sem hann gengur út frá og síðan hlýtur tilviljun að
ráða hvort leikhúsfólkið vinnur út frá svipuðum forsendum. Þetta sambands-
leysi höfunda og leikhúsfólks sem hefur einkennt mjög vestrænt leikhús
síðastliðin tvö til þrjú hundruð ár, hefur oft valdið alvarlegum árekstrum
og stundum veikt mjög stöðu beggja listgreinanna. Ég ætla ekki að þreyta
ykkur á því að tína til dæmi um þetta; en þó get ég ekki stillt mig um að,
geta þess, að mér virðist margt benda til þess að raunir Jóhanns Sigurjóns-
sonar síðustu ár ævi hans hafi ekki stafað af því að honum hafi fatast
flugið sem skáldi, eins og oft hefur verið látið liggja að, heldur af því að
leikrit hans hlutu ekki réttláta meðferð í leikhúsi samtímans.
I leikhúsum forkapítalískra þjóðfélaga var sambúð skálds og leikhúss
allt öðru vísi farið; þar kom textahöfundurinn yfirleitt úr hópi leikaranna
og deildi ábyrgðinni á velferð leikflokksins með öðrum listamönnum.
Aiskýlos, Shakespeare og Moliére voru allir leikarar sem gjörþekktu bæði
samstarfsmenn sína og viðhorf og kröfur þeirra áhorfenda sem þeir léku
fyrir. Þróun kapítalískra framleiðsluhátta og markaðskerfisins hefur svo í
för með sér djúpstæðar breytingar á sambandi textahöfundar og leikhúss;
hann einangrast frá því og tekur að semja texta sína fyrir stærri markað
leikhúsa og jafnvel lesenda. Því miður hefur þessi þróun, félagslegar for-
sendur hennar og listrænar afleiðingar, lítt verið rannsökuð af leikhúsfræð-
ingum og því er best að fullyrða sem minnst um hana. Ljóst virðist þó að.
hún hefur ekki styrkt stöðu leikhúss eða leikritunar og að þau starfsskil-
yrði sem áður ríktu voru mun hagstæðari fyrir báðar listgreinarnar. Það
væri fávíslegt að fárast yfir því að ekki skuli hafa tekist í íslensku leikhúsi
að búa þannig að höfundum að þeir geti þroskast jafnhliða sem orðlistar-
31