Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Blaðsíða 78

'Iímarit Máls og menningar
með sér nýtt efni. Og reyndar er fæstum þessara atriða enn ætlað neitt
sérstakt mikilvægi í sjálfum sér. Hér er næstum alls staðar um að ræða
stef sem koma fyrir aftur og aftur og gildi þeirra kemur skýrar fram
þegar á kvæðið líður vegna þess samhengis sem þau birtast í síðar og vegna
þess sem gerst hefur í milli.
Fyrstu fimm línurnar gefa tóninn í kvæðinu og af næstu fjórum má
ráða uggvænlega návist komumanns. Þá rís skáldið upp, íklæddur silki,
svefnleysið er óþolandi, hann er huggunar þurfi. Silkið deyfir hljóminn
eins og hjúpurinn um lirfuna. Þá tekur við nýtt stef: „Fast reru þeir...“
Enn er það hlutlaust. Menn sem leggja hart að sér, kannske til góðs, kann-
ske í blindri eftirsókn eða örvæntingarfullri leit. í næstu línu (1,13) er
einnig kynnt nýtt stef, leiðarstjarnan. I þessu samhengi virðist línan skír-
skota til heims ræðaranna, og það gerir hún auðvitað, en stef leiðarstjörn-
unnar helst út kvæðið.
Skáldið leitar hugsvölunar í gamalli kvæðabók (1,14), en finnur þar
aðeins dapurleg orð fornra trúarbragða þar sem mannleg hjörtu eru ausin
moldu. Þetta kaþólska innskot er fyrsta dæmið um undarlegar goðkynja
verur sem koma víða fyrir í kvæðinu og benda til einhvers konar valdakerfa.
Þá er það að hann kemur fyrst auga á gestinn, virðist bera kennsl á hann
og ávarpar hann býsna glaðlega, „Sælir, herra minn, sælir...“ með hálf-
gáskafullri áminningu: „Vor sjón er feiknum háð í þessum stigum“, eins
og hann biðji afsökunar á því hvað hann var sjálfur seinn að hleypa gestin-
um inn?-----eða kannske er hann að vísa til hins undarlega umhverfis þar
sem þeir eru báðir staddir. Komumaður tekur þessari kveðju með nokkurri
óþolinmæði. „Veit ég það, Sveinki“ er orðtak sem runnið er frá aftöku Jóns
Arasonar 1550. Ungur lúterskur prestur (Sveinn að nafni) kom að þjónusta
biskupinn áður en hann væri leiddur undir öxina. I huggunarskyni á þessari
erfiðu smnd sagði hann við biskupinn: „Líf er eftir þetta líf.“ „Veit ég það
Sveinki,“ var svar Jóns. Gesturinn greinir frá skelfingum og freistingum
þess að leggja sig í jafnvel enn meiri hættu fyrir norðan. Jóns Arasonar
var einnig freistað fyrir norðan 1542 að búa skip til Danmerkur og semja
þar við lúterskan konung. Það hefði að öllum líkindum leitt til samkomu-
lags um afsal landsréttinda en einhver takmörkuð forréttindi sjálfum hon-
um til handa og trúbræðrum hans.1 Fyrir norðan var gestinum heilsað með
sama ávarpi, „Sælir herra minn,“ annars vegar e. t. v. vegna þess hvað
1 Jón Jónsson: íslandssaga (Reykjavík 1915), bls. 222 o. áfr.
68