Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Page 67

Islensk sagnalist — erlendur Lerdómur
frumleika sagnamanns eða höfundar.14 Þetta er auðvelt að samþykkja ef
með listrænum frumleika er átt við hina rómantísku frumleikakröfu sem
mótaðist á öndverðri 19. öld, en eftir sem áður hlýtur þó að hafa verið um
að ræða mjög mismikinn hagleik í samsetningu þessara eininga. Hugtökin
deiluklasi og deilukeðja skýrast síðan nánar með dæmum sem tekin eru,
m. a. með greiningu á deilukeðjum í Njáls sögu.
I sérstökum kafla er fjallað um það sem höfundur nefnir þéttleika deilu-
klasa en hann reynist vera æðimismunandi, bæði frá einni sögu til annarrar
en einnig innan sömu sögu. Bent er á að í sögum um útlaga og skáld, en
einnig í þeim hlutum sagna sem gerast erlendis, séu deiluklasarnir gisnir eða
dreifðir. Þá er bent á að Hrafnkels saga hafi nokkra sérstöðu. Hún fjalli öll
um deilumál, og sé sett saman úr deildum, en hins vegar verði frásögnin
gisin vegna óvenjumikillar ífyllingar af lýsingum og útskýringum. Að því er
varðar útlagasögur og sagnahluta sem gerast erlendis má segja að um eðlilegt
einkenni sé að ræða. Bæði Islendingur erlendis og útlagi eru utan hins
íslenska samfélags og geta ekki tekið þátt í leikfléttu bandalagsmyndunar og
milligöngu, sem er meginatriði í deilum innan hins íslenska samfélags. Líka
er ástæða til að ætla að sú athygli sem beinist að einstaklingi og skapgerð
hans í útlaga- og skáldasögum sé tiltölulega bókmenntalegt fyrirbæri. Hitt
er enn merkilegra að hægt skuli að sýna fram á sérstöðu Hrafnkels sögu með
þessari greiningaraðferð fyrir þá sök hve margt hefur verið dregið fram sem
bendir á Hrafnkels sögu sem bókmenntalegt listaverk, jafnvel þótt ýmsir
hafi mælt í mót.
í niðurstöðum ítrekar Byock áherslu sína á það hve sérstaða íslendinga-
sagna sé nátengd sérstöðu þjóðfélagsins sem þær urðu til í. Hann telur það
til kosta greiningaraðferðar sinnar að hún geri kleift að forðast að mynda
kenningar um sögurnar sem reistar séu á æviferli söguhetju. Þetta á þó
auðvitað best við þær sögur, sem eru hreinastar atburðasögur og er varla
hægt að segja að fræðimenn hafi lagt mikið kapp á að túlka þær einstreng-
ingslega sem ævisögur. Einnig finnst honum greiningaraðferðin handhægt
tæki til að draga fram það sem greinir sögu frá söguljóði eða hetjukviðu
(epic). Samt sem áður tekur hann fram að mikið verk sé óunnið við könnun
þess hvernig deildirnar mynda klasa og hvort ákveðin mót (patterns) liggi
því til grundvallar hvernig saga er mynduð úr deilukeðjum. Þetta síðast
nefnda atriði skiptir auðvitað mjög miklu, þegar reynt er að meta hlutfall
sagnahefðar og rithefðar í sögunum, ekki síst vegna þess að deildagreiningin
er ekki tæmandi greining. Þær einingar sem falla utan hennar: fyrirboðar,
endurlit (sem er að vísu sjaldgæft) og ýmiss konar millivísanir og tengingar,
skipta einmitt mestu máli við samsetningu deilukeðjanna í stóra heild:
bóksögu.
185