Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Page 19

Gunnar Karlsson
Dyggðir og lestir í þjóðfélagi
Islendingasagna
Þessi grein er nokkurn veginn sama efnis og seminarfyrirlestur sem ég hélt í
Norðurlandadeild University College í London 8. desember 1983.
Björn M. Ólsen hélt fyrstur manna fyrirlestra um íslenskar fornbókmenntir
í Háskóla Islands, á öðrum áratug þessarar aldar. Fyrirlestrar hans um
íslendingasögur voru gefnir út löngu eftir hans dag, og þar er þetta meðal
annars haft eftir Birni:1
Hinn forni hetjuskaparandi víkingaaldarinnar lifði enn hjá hinni íslensku
þjóð, og hugsjón hans hefur sett mark sitt á flestar sögur vorar, sama
hetjuskaparhugsjónin, sem kemur fram í hetjuljóðum Eddukvæðanna.
Hér eru orð Björns aðeins tekin sem dæmi. Að því er ég best veit var sama
skoðun á siðamati íslendingasagna einráð löngu fyrir og löngu eftir að þau
voru sögð. Það kom því svolítið eins og guðlast þegar Hermann Pálsson
birti grein hér í Tímaritinu árið 1964 og hélt því fram að Hrafnkels saga
Freysgoða væri gegnsýrð af kristinni miðaldasiðfræði.2 Eg man að mér þótti
skoðun Hermanns talsvert spennandi þá, kannski orkaði hún einmitt líkt á
ábyrgðarlausan háskólastúdent og guðlast gerir oft í rétttrúuðu samfélagi.
En hinir ábyrgu í fræðunum brugðust fljótar við Hermanni en maður átti að
venjast. Bjarni Guðnason, sem þá var nýsleginn til prófessors í íslenskum
fornbókmenntum, skrifaði svargrein í Skírni strax árið eftir.3 Árið þar á eftir
gaf Hermann út bók um efnið, Siðfræði Hrafnkels sögu. Síðan hefur hann
skrifað fjölda ritgerða um siðfræði íslendingasagna, kannski fleiri en ég set á
skrá hér á eftir.4
Fáir aðrir hafa skrifað um þetta efni. Auk greinar Bjarna Guðnasonar í
Skírni er þar helst að telja rækilega ritgerð eftir Davíð Erlingsson um
siðfræði Hrafnkels sögu sem birtist í sænska tímaritinu Scripta Islandica
árið 1970.5 Davíð leggur yfirvegað mat á ágreininginn um siðamat sögunnar,
og er held ég óhætt að segja að hann hallist á sveif með Hermanni.
9