Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Page 33

Saga og sidferði
túlkunarvandinn einmitt í þessu og þar kemur tvennt til. I fyrsta lagi er ljóst
að við getum ekki ætlað okkur þá dul að komast að niðurstöðum um
siðferðisviðhorf sagnanna sem væru ekki „litaðar" af skilningi okkar á
sjálfum okkur og veruleika okkar almennt. Við getum því aldrei ráðið í
hugmyndaforða sagnanna algjörlega fordómalaust, heldur þurfum við að
leitast við eftir megni að tengja eigin hugmyndaheim hinu framandi við-
fangsefni þannig að veruleiki þess fái að njóta sín. I öðru lagi er álitamál hver
þessi veruleiki eða hugmyndaheimur sagnanna er. Allar túlkanir á siðfræði
sagnanna hvíla á ákveðnum tilgátum í þessa veru, ákveðnum hugmyndum
um heildarsamhengi sem hægt sé að fella rás atburða og athafna í. Þetta
heildarsamhengi er þó ekki gefið í sögunum sjálfum, heldur hvílir það á
skilningi túlkandans á viðfangsefni sínu og birtist í viðleitni hans til þess að
fella einstaka hluta þess í rökrétta, skiljanlega heild. Það eru mismunandi
hugmyndir manna um hvert þetta heildarsamhengi er sem valda þeim
túlkunardeilum sem upp hafa komið um siðfræði Islendingasagna.
II
í aðalatriðum mætti segja að tvö meginviðhorf hafi verið ríkjandi við
greiningu fræðimanna á siðfræði íslendingasagna. Hermann Pálsson dregur
fram inntak þeirra og greinarmun á einum stað.
sumir fræðimenn leggja sérstaka áherslu á gildi sagnanna fyrir germanskan,
norrænan og heiðinn hugsunarhátt og telja þær til hreinræktaðra hetjubók-
mennta, en á hinn bóginn eru aðrir, sem leitast við að skýra sögurnar út frá
sjónarmiði þess kristna þjóðfélags sem ól þær. Fyrri stefnuna mætti kalla
rómantík í sagnaskýringum og hina síðari húmanisma. (HP, 1970: 31).
Lítum fyrst nánar á rómantíska viðhorfið. Um það ætti þó ekki að þurfa
að fjölyrða því mér virðist að það sé hið viðtekna sjónarmið íslendinga til
sagnanna, enda haldið fram af flestum fremstu norrænufræðingum okkar.
Rauði þráðurinn í þessu sjónarmiði er að sögurnar lýsi einkum heiðinni
hetjudýrkun, sómatilfinningu og örlagatrú og að skýringa á siðferði sögu-
hetjanna sé að leita í hugmyndum þeirra um sæmd og drengskap, orðstír og
hefndarskyldu, sem séu í grundvallaratriðum ólíkar hugsunarhætti
kristninnar. „Harðdrægnin, það er sæmdin, andi norrænnar heiðni, karl-
mennska, viljakraftur, þrek og hugrekki," segir Einar Olafur Sveinsson
(EÓ, 1943: 156). Olafur Briem kemst að kjarna málsins þear hann skrifar:
„Sómatilfinningin er burðarásin í flestum íslendinga sögum. Nær allar
deilur risu af særðri sómatilfinningu, sem ætt eða einstaklingur hlaut að
23