Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Side 41

Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Side 41
Saga og siðferði okkur áminning um að siðferðishugmyndir eiga sér langa og flókna sögu sem er órofa tengd félagslegum og menningarlegum þáttum. I ljósi þessarar staðreyndar er mikilvægt að siðfræðileg rannsókn taki jafnan mið af þeirri sagnfræðilegu vitneskju sem við höfum um viðkomandi þjóðfélag, og þrátt fyrir takmarkaða þekkingu mína á því efni langar mig til þess að nefna fáein atriði um íslenska þjóðveldið sem ég held að skipti miklu fyrir skilning á siðfræði Islendingasagna. I Sögu erkibiskupanna, sem var skrifuð um 1072, segir Adam frá Brimum að Islendingar hafi ekki neinn konung nema lögin. (BÞ, 1966: 87). Við þetta bætir Björn Þorsteinsson: [Landnámsjmenn urðu að bindast samtökum um allsherjarréttarreglur, lög til þess að draga úr viðsjám og auka félagslegt öryggi. A íslensku merkja lög að fornu samfélag, sem lýtur ákveðnum réttarreglum. „I vorum lögum“ — merkir í samfélagi voru eða hér á landi. (BÞ, 1966, 86). Þessi orð Björns eru í fullu samræmi við skilning Hobbes á samfélaginu, en að mati hins síðarnefnda dugir slíkt lagaveldi engan veginn til þess að halda mönnum í skefjum og tryggja félagslegt öryggi; til þess þurfi alráðan ógnvekjandi einvald sem neyðir þegnana til réttlætis. Hvað sem því líður, þá leikur lítill vafi á að siðferði fornmanna markast að verulegu leyti af því að þjóðveldið er samfélag án ríkisvalds til þess að framfylgja dómum og ákvæðum laganna. Um þetta segir Steblin-Kamenskij, sem fjallað hefur af hvað mestri skarpskyggni um siðfræði sagnanna: I þjóðfélagi án ríkisstofnana sem tryggðu öryggi þegnanna, þjóðfélagi án lögreglu, fangelsa, dómstóla, o. s. frv., var enginn til að verja einstaklinginn gegn óvinum hans. Hann varð sjálfur með aðstoð ættingja sinna að verjast fjendum sínum, þ. e. grípa til hefnda, oftast í þeirra virkustu mynd — drápi. (SK, 1981: 84). íslenska þjóðveldið skorti þær stofnanir sem þurfti til að framfylgja lögum og reglu og það er meginástæða þess að það gat aldrei orðið réttarríki í okkar skilningi þess orðs, þar sem ríkið er sú stofnun samfélagsins sem stjórnar í anda laganna og hefur vald til þess að framfylgja þeim. I þjóðveldinu dreifðist valdið á stærstu ættirnar og var á höndum helstu ættar- og héraðshöfðingja, goðanna. Goðarnir fóru með löggjafar- og dóms- vald á þingum og framkvæmdavald ásamt sakaraðiljum í deilumálum. Ættin var helsti bakhjarl einstaklingsins og á henni hvíldi framfærslu-, verndar- og hefndarskylda. (BÞ, 1966: 84). Það helst í hendur við þetta hve mikilvægt það var að eiga sér stuðning stórrar ættar eða annarra höfðingja og fjalla 31
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.