Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Síða 48

Hermann Pálsson
Föruneyti syndarinnar
Lærðum mönnum telst svo til, að íslendingar hafi haft nokkur kynni af
syndinni um svo sem þúsund ára bil. Með þessu er ekki sagt, að forfeður
vorir í heiðnum sið hafi lifað syndlausu lífi, heldur að þeir væru ófróðir um
hugtakið synd, enda er orðið sjálft komið úr lágþýzku og mun hafa borizt
hingað með kristniboðum, e. t. v. með þeim Þorvaldi víðförla og Friðreki
biskupi, sem hér voru á ferð fyrir réttum þúsund árum. Frá því að kristni
var lögtekin á alþingi tæpum tuttugu árum síðar og allt fram á þennan dag
hefur syndin verið snar þáttur í íslenzkri menningu, og mörgum myndi
þykja súrt í broti, ef hennar nyti ekki við. Um næstu aldamót mun þess
verða minnzt með veglegum hætti, að þá hafa þjóðin og syndin reynzt hvor
annarri tryggir förunautar um þúsund ár, og skilst mér, að nú þegar sé
hafinn undirbúningur að hátíðahöldum.
Þeim sem fást við rannsóknir á þúsund ára sögu íslenzkra synda og
hlutverkum þeirra í menningu þjóðarinnar síðan Húnvetningurinn Þorvald-
ur Koðránsson frá Giljá og Þjóðverjinn Friðrekur kumpáni hans reyndu
fyrst að fræða Islendinga um kristinn sið má skipta í tvo hópa. Annars vegar
eru sagnfræðingar, sem leggja alla stund á að kanna athafnir þjófa, brennu-
varga, saurlífismanna, morðingja og annarra afbrotamanna, og hins vegar
eru aðrir, sem hafa öllu meiri áhuga á því hvernig afbrotin birtast í
bókmenntum heldur en á glæpunum sjálfum. Hér er því um að ræða
atburðasögu annars vegar og hugmyndasögu hins vegar, þar sem orð skipta
meira máli en verk og rannsakandi getur í rauninni látið sér í léttu rúmi
liggja, hvort tiltekinn glæpur hafi gerzt ella sé hann hreinn hugarburður
höfundar. Njálsbrenna er hryllilegur atburður, enda verður Flosi að ferðast
alla leið til Rómar að fá aflausn synda sinna og gefa páfagarði stórfé, og kom
það sér vel fyrir hann, að honum var goldið firnamikið silfur fyrir alla þá
brennumenn sem féllu í Brjánsbardaga. Fyrir skilning okkar á Njálu skipta
orð manna í brennunni og um hana engu síður máli en athafnir Flosa á
Bergþórshvoli eina síðsumarsnótt.
Enginn þarf að efast um, að í heiðnum sið hafi hugsandi menn kunnað
skil góðs og ills, en með kristni kemur fram nýtt mat á eðli glæpa og hvers
kyns misgerða. Samkvæmt kristnum hugmyndum fyrr á öldum er enginn
N.
38