Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Page 57

Um Völundarkvidu
fyrst að kona sín sé komin aftur heim og valdi hún hringhvarfinu. Meðan
hann ígrundar þennan atburð grunlaus um lævísi heimsins, sígur á hann
höfgi svo að hann sofnar. Þreyttur eftir veiðiförina? mætti spyrja. Eða
veldur hringhvarfið svefninum? Hvað sem því líður, verður hann brátt að
horfa upp á gersemar sínar í höndum konungsfólks, er limlestur og honum
stungið í sævar stöð. Tryggðarof, eignamissir, limlesting og þrælkun — ekki
ósmá lest þjáninga sem saklaus maður verður að þola — og ekki að undra
þótt hann vilji rétta hlut sinn. Drepur hann fyrst kóngssyni tvo, smíðar
gersemar úr höfuðbeinum þeirra til útbýtingar meðal þeirra nánustu, gerir
konungsdótturinni barn og rekur síðan svívirðinguna fyrir konunginum
sjálfum honum til háðungar og sálarkvala — eða svo hefur mörgum skilist.
Flýgur hann síðan brott úr konungsgarði, og ef frá eru skilin stutt orða-
skipti milli konungs og vanfærrar dóttur hans, er kviðunni lokið. Kann
einhverjum að finnast það snubbóttur endir mikillar sögu, en þar við verður
að sitja, þótt framhald megi finna í miklu yngri frásögn.
Þótt Völundarkviða byggi á tveim mismunandi sögum, er hún heildstætt
verk. Ef litið er til að mynda á rökrœnt samhengi hennar, er ákveðið
jafnvægi milli mótgerða og hefnda, jöfn stígandi báðum megin. Þegar konan
flýgur brott frá Völundi í öndverðri kviðu, er viss ótryggð að baki flugi
hennar sem verður allóbærileg við leit Völundar og síðar grunlausa bið. Má
þó virða konunni það til vorkunnar að hún er í ætt við álftir eins og systur
hennar tvær og því eflaust erfitt að njörva hana niður í skála eða eldahúsi.
Þessi fyrsti þáttur mótgerðanna við Völund dregur athyglina að snörum
þætti í fari hans sjálfs, þ. e. trygglyndi því sem veldur grandaleysi hans í
upphafi kviðunnar. Hvort tveggja á sér sýnilega rætur í mjög djúpu
tilfinningalífi. Andstæður Völundar í sjálfu upphafi kviðunnar eru að þessu
leyti ekki skarpar en þó unnt að greina þær. Annars vegar er brottför
eiginkonunnar andstæð biðlund bónda hennar. Hins vegar sýna bræður
Völundar tveir skort á þessum eiginleika hans, þeir hverfa sporlaust út í
bláinn, en hann situr einn eftir. Eykur það vissulega áhrifamátt kviðunnar
að þegar konungsmenn svíkjast að Völundi sofandi, á í hlut einstaklingur
sem á sinni slóð hefur tekið öðrum fram um trygglyndi. Verða gripdeildir
konungsmanna og innrás í Ulfdali átakanlegri en ella af þessari sök. Ef auk
þess er haft í huga tilfinningalíf Völundar sem trygglyndi hans gefur
vísbendingu um, má þar greina ærinn forboða þeirra hefnda sem á eftir
fylgja.
I frásögn kviðunnar hefjast þrengingar Völundar með hugarangri og þeim
lýkur með líkamskvöl. Hefnd hans fylgir aftur á móti gagnstæðri atburða-
rás. Þegar búið er að skera á sinar hans, byrjar hann þaulhugsaða hefnd sína
með því að sníða höfuðin af konungssonunum tveim. Því næst bruggar
47