Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Blaðsíða 64

Tímarit Máls og menningar
gullið sem mestri ógæfu veldur í heilum flokki hetjuljóða ætti rætur að rekja
til goðheims. Að þessu leyti eru sum goðakvæði Eddu stórbrotinn inn-
gangur að helstu hetjuljóðum þeirrar bókar. Má nú spyrja hvernig Völund-
arkviða falli inn í þetta samhengi. Eins og kunnugt er hefur kviðunni jafnan
verið skipað í flokk með hetjukvæðum af þeim sem um Sæmundar Eddu
hafa skrifað. Sá hængur er þó á að enda þótt hetjukvæðaminni séu mörg í
kviðunni, er Völundur sjálfur ekki dæmigerð hetja eða jafnvel ekki úr
röðum dauðlegra manna, enda munu þess engin dæmi úr Sæmundar Eddu
að dauðlegt fólk hefji sig til flugs að hefnd lokinni. Þá er að nefna að
Völundur hefnir sinna eigin harma, ekki mótgerða við ættingja eða vensla-
fólk eins og venja er til í hetjuljóðum. Að vísu segir í kvæðinu að baugur sá
er Böðvildur fékk væri áður í eigu eiginkonu Völundar. Engu að síður er
það augsýnilega hatur á mótgerðarmönnum sem liggur að baki öllum
hefndum hans. Hann er ekki bundinn af hefndarskyldunni eins og t. d.
Hamdir og Sörli, og hann þarf ekki að velja á milli tveggja þungra kosta eins
og Guðrún Gjúkadóttir. Hefndum sínum kemur hann fram í laumi, en slíkt
er ekki háttur ágætrar hetju. Enn má við bæta að hann heyr enga lokaorustu
til að vinna eða tapa með sæmd.
Sæmdarhugsjón hetjunnar er Völundi víðs fjarri, og ekki virðist það vera í
ætt við sannan hetjuskap að fljúga brott frá kúgara sínum. Þó hrósar
Völundur sigri og samkvæmt atburðarás kviðunnar er réttlætinu fullnægt
þegar hann segir Níðaði konungi frá gerðum sínum.
Þau atriði sem nú hafa verið rakin um óhetjulegt atferli Völundar hafa
áður verið tekin til rækilegrar athugunar í fyrrnefndri grein eftir prófessor
Kaaren Grimstad. I þeirri grein er einnig á það bent að Völundarkviðu svipi
til Grímnismála að því leyti að í báðum kvæðunum hrósi yfirnáttúruleg vera
sigri í skiptum við andstæðing úr mannheimi. Einnig er þar rætt um svipmót
með Völundi og Regin í Reginsmálum. Prófessor Grimstad bendir ennfrem-
ur á að Völundarkviða beri nokkurn keim af þeirri tegund þjóðsagna þar
sem mannvera kemst í bland við yfirnáttúrulegar vættir og bíður dauða eða
meiri háttar hnekki af þeim samskiptum. Ennfremur er á það bent að enda
þótt ævintýraminni komi fyrir í Völundarkviðu, sé hún sjálf frábrugðin
ævintýrum að því leyti að hún sé kveðin út frá sjónarhorni yfirnáttúrulegrar
veru, þ. e. a. s. sjónarhorni Völundar sjálfs en ekki þess mannfólks sem á
skipti við hann. I ævintýrum hafa slík samskipti oft gæfusamleg endalok.^
1) Sjá prófessor Kaaren Grimstad: „The Revenge of Vplundr." Þá grein er að
finna í Edda — A Collection of Essays. Edited by Robert J. Glendinning and
Haraldur Bessason. University of Manitoba Press 1983, bls. 187—209. Greininni
fylgir mjög gagnleg ritaskrá um Völundarkviðu.
54