Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Page 70

Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Page 70
Vésteinn Ólason íslendingaþættir i Meðal fornbókmennta okkar er flokkur af textum sem venja er að nefna þætti. Þeir eru stuttir og hafa að jafnaði eina aðalpersónu, fáar aukapersónur og einfalda atburðarás. Aðalpersónan er venjulega Islendingur og hefur því skapast sú venja að tala um Islendingaþætti, þótt raunar séu til frásagnir af útlendum mönnum sem hafa öli sömu einkenni. Flestir eru þessir þættir varðveittir í stórum safnritum eins og Morkinskinnu og Flateyjarbók, en þó standa sumir þeirra sjálfstæðir á fornum bókum og dæmi eru til frá 15. öld um handrit þar sem allmörgum þáttum hefur verið safnað saman.1 Islendingaþættir hafa lengi verið vinsælt lestrarefni og fáeinir þeirra eru meðal þeirra forníslensku texta sem hafa verið þýddir á flestar tungur. Þeir hafa ekki notið jafnmikillar athygli fræðimanna og Islendingasögur þótt nokkur breyting hafi orðið á því á síðustu árum. Samt birta þeir í hnotskurn ýmis mikilvæg einkenni fornrar sagnaritunar. Þeir verða ekki skildir eða skýrðir nema með hliðsjón af öðrum fornum bókmenntum og fornri menningu og þjóðlífi yfirleitt. Lærðir menn halda því fram að orðið þáttur sé af indóevrópsku rótinni *tek- með merkinguna „snúa, flétta eða vefa“ og virðist það sennileg skýring. Af sömu rót eru latnesku orðin tex-ere, vefa, og textus, vefur, sem verður reyndar texti í meðförum okkar. Þáttur, eða táttur, er notað um kvæði á færeysku og hefur orðið svipuð merkingarþróun og í íslensku. Merkingarsvið orðsins skiptist í tvennt: annars vegar er það notað um afmarkaðan hluta stærri heildar, svo sem eins og um væri að ræða þátt í reipi eða vef, og getur þá bæði tekið til bókmennta og annarra fyrirbæra; hins vegar er það notað um stuttar frásagnir sem amk. stundum gátu staðið sjálfstæðar. Þessi síðar talda merking er vafalaust yngri og sjást hennar ekki merki fyrr en seint á miðöldum. Bersýnilegt er hvernig merkingarþróun orðsins hefur verið: það er í upphafi notað sem myndhverfing, þar sem riti er líkt við reipi eða vef sem undinn er saman úr mörgum sjálfstæðum þáttum; merkingin hefur síðan færst yfir á stutta frásögn, af því að þessir þættir voru oft tiltölulega sjálfstæðir, hægt var að fella þá úr riti eða auka þeim við án þess að heildin raskaðist og þeir hafa etv. stundum verið varðveittir alveg sjálfstæðir. Það er eftirtektarvert að stuttar frásagnir af 60
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.