Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Síða 92

Tímarit Máls og menningar
tekið hórupassann til að forða stjúpsystkinum sínum frá hungurdauða og
þar með — að því er Raskolnikof blekkir sjálfan sig til að halda —
„yfirstigið" siðgæðið, framið glæp, rétt eins og hann.
Dostoévskí barðist lengst af í bökkum og ekki bætti það úr skák að hann
var mjög hrekklaus í peningamálum og dæmalaust spilafífl. Einmitt um
þessar mundir átti hann óvenju erfitt uppdráttar, ekki síst vegna þess að
hann hafði tekið að sér skuldir bróður síns Mikhaíls, sem þá var nýlátinn. Þá
hafði tímaritið Vrémja, sem þeir bræður gáfu út og gekk vel, verið bannað
vegna greinar um Pállandsmál sem ekki þótti heppileg (Pólverjar gerðu
uppreisn gegn Rússum 1863). 1 þessum kröggum gerði Dostoévskí fárán-
legan samning við óprúttinn útgefanda sem Stellovskí hét. Hann seldi
Stellovskí fyrir hlægilega upphæð, 3000 rúblur, rétt til að gefa út í þrem
bindum öll þau verk sem hann hafði þá skrifað. Hitt var enn verra, að
Dostoévskí skuldbatt sig til þess um leið að skila af sér fyrir fyrsta
nóvember 1866 nýrri skáldsögu upp á minnst tólf arkir, sem birtast skyldi í
tímariti Stellovskís. Ef hann stæði ekki við það loforð eignaðist Stellovskí,
sem enginn veit lengur neitt um annað en að hann gerði þennan okursamn-
ing, rétt til að gefa út um tíu ára skeið án endurgjalds allt það sem
Dostoévskí skrifaði á þeim tíma og hafði áður skrifað.
Þessir peningar gerðu Dostoévskí kleift að lækka nokkuð skuldakúfinn
og halda til Þýskalands í júlí 1863. Þar ætlaði skáldið að hressa upp á lélega
heilsu síns og skrifa af kappi. En Dostoévskí var annað betur gefið en að
fylgja fram skynsamlegum áformum. A fimm dögum tapaði hann í spilavíti í
Viesbaden öllu fé sem hann hafði og vasaúrinu að auki. Hann sat í einskonar
skuldafangelsi á hóteli sínu og fékk þar ekki aðra fyrirgreiðslu en lapþunnt
te meðan hann beið eftir því að betlibréf hans til góðs vinar, Vrangels
baróns, og ástkonunnar Apollinaríu Súslovu, leystu hann úr prísundinni.
Hann segir í bréfi til Súslovu, að þjónarnir umgangist sig með sannri þýskri
fyrirlitningu því „enginn glæpur er stærri í augum Þjóðverja en að vera
blankur og borga ekki á réttum tíma“. Hann fær ekki einu sinni kerti til að
lesa við á kvöldin. Og í þessari hótelkytru í þýskum smábæ, matarlaus,
ljóslaus og staurblankur, byrjar Dostoévskí að skrifa sína miklu skáldsögu,
„brennandi af einhverri innri hitasótt".4
I september er svo langt komið að Dostoévskí býður tímaritinu Rússkí
véstnik nýja skáldsögu til birtingar. I bréfi til útgefandans, Katkofs, segir
hann ítarlega frá helstu efnisatriðum og hugmyndum sögunnar. I þessari
stórmerku heimild segir á þessa leið, þegar hann hefur greint frá því, að
sagan verði fimm eða sex arkir og að hún verði tilbúin í mesta lagi eftir
mánuð:5
82