Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Síða 95

Glapur og refsing
það mjög algengt að samið var um skáldsögu og byrjað að prenta hana
löngur áður en hún var fullskrifuð. Rithöfundurinn skrifaði í kapphlaupi
við útkomutíma tímaritanna sem birtu sögur hans og má nærri geta, að
þegar þannig var staðið að verki slæddist ýmislegt með í skáldverkin sem við
aðrar aðstæður hefði verið dæmt óþarft og vanhugsað, svo ekki sé nú talað
um kröfur okkar eigin aldar um „vandaða uppbyggingu“.
I því dæmi sem hér er rakið voru hindranir á vegi höfundar sem vill ljúka
verki sínu sérstaklega háar.
Auk þess sem áður var nefnt átti Dostoévskí í útistöðum við ritskoðunar-
hneigðir útgefanda Rtísskí véstnik. Katkof, sem var maður siðavandur og
íhaldssamur, vildi til dæmis alls ekki prenta kaflann sem segir frá fyrstu
heimsókn Raskolnikofs til Sonju, en þá les hóran fyrir morðingjann frásögn
guðspjallsins af upprisu Lasarusar frá dauðum. Dostoévskí mótmælti því
harðlega, að eitthvað ósiðlegt mætti finna í þessum áhrifamikla kafla, en
varð samt að taka hann til endurskoðunar og breyta honum eftir fyrirmæl-
um framkvæmdastjóra tímaritsins. Segir hann í bréfi frá þessum mánuðum,
að þessi vinna hafi kostað sig meiri fyrirhöfn og kvalræði en þrír nýir kaflar
hefðu gert. Verst var þó að nú var komið að skuldadögunum sem settir voru
í nauðungarsamningnum við Stellovskí og áður var sagt frá.
Komið var fram á haust, Dostoévskí önnum kafinn við að mata Rússkí
véstnik á seinni hluta Glæps og refsingar og aðeins um það bil mánuður til
stefnu til að berja saman aðra heila skáldsögu handa okurkarlinum Stell-
ovskí. Nokkrir vinir Dostoévskís buðust þá til að sjóða saman sögutetur
með þeirri aðferð, að hann byggi til sögugrind, en þeir skrifuðu síðan hver
sinn hlutann og afhentu honum til samræmingar. Ekki vildi Dostoévskí
leggja nafn sitt við slíkan hégóma, en tók góðu heilli því ráði að fá sér
hraðritara til að skrifa upp eftir sér og flýta þannig vinnunni. Þann fjórða
október byrjaði hann að lesa fyrir Onnu Snítkinu skáldsöguna Fjárhxttu-
spilarinn, sem rekur margt af raunum Dostoévskís sjálfs í ástum og spilavít-
um. Þann fyrsta nóvember var handritið tilbúið og Stellovskí úr sögunni,
Glæpur og refsing var öll prentuð í Rússkí véstnik um áramót og bjartari
tímar framundan. Skömmu síðar féllst stúlkan tvítuga, sem hafði hraðritað
Fjárhættuspilarann, á að giftast Dostoévskí og sá ráðahagur varð hinum
sjúka og óhagsýna sagnameistara til mestu blessunar.
IV
Sú „andans ró“ sem Dostoévskí taldi nauðsynlega til að leysa það verk af
hendi sem hann hafði færst í fang, var víðs fjarri um þessar mundir. En þótt
Glæpur og refsing hafi orðið til við reyfaralegar aðstæður fer því fjarri að
skáldsagan sú sé fljótaskrift einhverskonar. Þau drög að henni sem varðveist
85