Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Side 130

Umsagnir um bækur
DREKAR OG SMÁFUGLAR
Ólafur Jóhann Sigurðsson: Drekar og
smáfuglar. Ur fórum bladamanns. Mál
og menning. Reykjavík 1983. 599 bls.
Þessi bók er þriðja og síðasta bindi í
sagnabálki sem hefur verið þrjá áratugi í
smíðum. Fyrsta bindi, Gangvirkið, kom
út árið 1955, en annað bindið, Seiður og
hélog, 1977. Allar hafa bækurnar und-
irtitilinn Ur fórum blaðamanns, enda er
aðalpersónan og sögumaðurinn, Páll
Jónsson, blaðamaður í Reykjavík á þeim
árum sem sagan gerist. Blaðamannsferill
hans hefst í janúar árið 1940 og lýkur í
marsmánuði 1949, en sagan í heild
spannar nokkru lengra tímaskeið.
Drekar og smáfuglar hefjast þar sem
Seiður og hélog enduðu, á þeim örlaga-
degi þegar kjarnorkusprengju var varp-
að á Hírósíma en ris þessarar bókar
verður annan örlagadag, 30. mars 1949.
Áratugurinn sem verkið í heild fjallar
um var örlagatími í veraldarsögunni og
íslenskt samfélag gerbreyttist jafnframt
því að íslenska þjóðin var að marka sér
stað í veröldinni og velja ný lífsgildi. Páll
Jónsson sögumaður, sem í fyrri bókum
tregðaðist við að láta ys og þys tímanna
hafa áhrif á sig, öðlast í þessu lokabindi
nýjan skilning á sjálfum sér og heimin-
um.Drekar og smáfuglar segja frá upp-
gjöri sem undirbúið var í fyrri bindum
og er tvímælalaust átakamesta bók þessa
sagnabálks.
Höfundur bregður upp fjölþættri
mynd af íslensku samfélagi. Páll lifir lífi
sínu í námunda við stjórnmálaleg átök,
ljós og leynd, veit sumt og hefur veður
af öðru. Leið hans liggur meðal fólks af
ýmsum stigum, svo að þeir sem á vegi
hans verða geta nærri talist fulltrúar
þjóðarinnar í heild. Hann fer nokkuð
víða um landið og í huga sér kafar hann
svo langt sem auðið er í eigin fortíð og
uppruna, jafnframt því sem fortíð og
saga þjóðarinnar er honum hugleikin, en
framtíð stöðugt áhyggjuefni. Atburðir
verða af mörgu tagi, sumir skoplegir,
aðrir átakanlegir, en allt fellur þetta sam-
an í mikinn straum Sem lesandi skynjar
eins og hann sé staddur í honum miðj-
um, straum tímans og örlagaríkrar sögu.
Sagnabálkurinn um Pál Jónsson er
orðinn feiknamikill að umfangi og frá-
sögnin breikkar og hægir á sér eftir því
sem á hann líður. Á tímum þegar flest-
um finnst þeir þurfi að flýta sér er því
von að menn spyrji hvort ekki hefði
verið hægt að segja þessa sögu í knapp-
ara formi, styttra máli. Sjálfsagt hefði
það verið hægt, en það hefði orðið allt
önnur saga og margt farið forgörðum af
því sem hún færir lesandanum eins og
hún er. Ekki þarf reyndar lengi að litast
um í heimsbókmenntunum til að finna
firnalangar skáldsögur sem eru meðal
frægustu og áhrifamestu verka. Skáld-
sagan er að þessu leyti sérstætt form sem
leyfir að mikið og margbrotið efni sé
dregið inn í eitt verk og þá um leið vakin
upp tilfinning fyrir heilu samfélagi,
120