Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Síða 54

Tímarit Máls og menningar
að bæði félagslegar og líffræðilegar ástæður eru fyrir því að flestir foreldrar
reyna að koma til móts við þarfir barna sinna. Sjónarhorn þeirra sem fjallað
er um verður hér að mestu útundan.
Tilgáta endurskoðunarmanna, og þá einkum Pollocks, reynir að horfa á
málið frá sjónarhóli gerenda sögunnar eftir því sem heimildir leyfa. Pollock
túlkar heimildir sínar út frá þeirri grundvallarhugsun að á öllum tímum hafi
foreldrar eðlilega tilhneigingu til að ala börn sín upp eins vel og þeim er fært
(64). Umönnun barna og uppeldi breytist þess vegna minna en önnur
starfsemi í samfélaginu. Ennfremur er áhersla lögð á að það er alltaf mikill
einstaklingsmunur á uppeldisaðferðum fólks; þess vegna gefi það ranga
mynd af veruleikanum að einblína á breytingu og þróun. Bernskusagnfræð-
ingurinn á að hafa augun á hinu stöðuga og samfellda ekki síður en því
breytilega (s. 64—5).
Endurskoðunarmenn hafa gilda ástæðu til að gagnrýna þá tilhneigingu
hjá þróunarsinnum að skerpa skil í uppeldissögunni og vanmeta þar með þá
samfellu sem sjálfsbjargarhvöt manna ætti að tryggja. En það dregur allmjög
úr gildi þessarar gagnrýni að hún styðst við brotakennda mannsímynd þar
sem bernskan er rifin úr samhengi við hlutaðeigandi menningu og samfélag.
Með því sneiðir endurskoðunarkenningin snyrtilega hjá þeim vandamálum
sem svokallaðir rétttrúnaðarmenn hafa glímt við frá upphafi.
Að mínum dómi leysir það ekki vandann að einangra bernskuna frá
þróun samfélagsgerðarinnar — og mæli ég þó síður en svo með því að á
honum sé tekið út frá hefðbundnu þróunarsjónarmiði. Eitt er t. d. að sýna
hlutlægt fram á hve gífurlega hefur dregið úr dánartíðni ungbarna í nútíma-
samfélögum, annað er að túlka breytinguna sem merki um að foreldrum
hafi allt í einu farið að þykja vænt um börnin sín. Það er í senn villandi og
andsögulegt að álíta bernskuvitundina eins konar mælistiku er megi nota til
að greina sundur „góða“ foreldra og „slæma“. Eins og önnur huglæg
fyrirbæri er bernskuvitundin félags- og menningarleg hugsmíð sem er
undirorpin breytingum í tímans rás og kemur auk þess misjafnlega fram hjá
ólíkum þjóðfélagshópum á hverjum tíma.
Ut frá þessu sjónarmiði má kalla það verðugt verkefni í hugarfarssögu að
leiða í ljós þá merkingu sem felst í sérstæðum uppeldisháttum manna á
ýmsum tímum. I þessu skyni má eflaust hafa gagn af táknbundnum skiln-
ingi mannfræðinnar sem minnst var á að framan. I ljósi hans hafa verið leidd
sannfærandi rök að því að ýmsir uppeldissiðir í hefðbundnum, evrópskum
samfélögum hafi verið mistúlkaðir og misskildir. Þetta á t. d. við um þann
sið að vefja ungbörn reifum — samtímamenn álitu það besta ráðið til að
verja börn fyrir kulda og líkamlegri bæklun (Wilson 1984:194-5) — og
þann hátt sem svo margir franskir borgarbúar höfðu á ungbarnaeldi, þ. e. að
452