Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Side 88

Tímarit Máls og menningar
varð jafnvígur»á tatörsku og rússnesku. Ljóð sín orti hann síðar ýmist
samtímis (!) á rússnesku og tatörsku, eða fyrst á öðru málinu og sneri síðan.
Brátt kastaðist í kekki með honum og ættingjunum. Frá fjórtán ára aldri
sá hann fyrir sér sjálfur með tilfallandi störfum. I þéttskipuðum svefnsal
medresunnar fékk hann eigið horn til umráða vegna námsgáfna og ástund-
unar — og vegna þess hvílíkur snillingur drengurinn var að segja sögur og
ævintýri.
Bylting og bladamennska
Þótt byltingin 1905 væri barin niður með harðri hendi, mun hún hafa skotið
keisaraveldinu rússneska nokkurn skelk í bringu. Sá það sér þann kost
vænstan að slaka til á ýmsum sviðum. Bannið við blaðaútgáfu á tatörsku var
afnumið. Túkaj réðist að tatarska blaðinu Fiker í Uralsk sem prófarkalesari,
síðan sem blaðamaður, en var í raun orðinn ritstjóri þess áður en langt um
leið. Hann skrifaði einnig í ýmis tatörsk tímarit og voru afköst hans með
eindæmum. Hann gekk berserksgang til að vekja og glæða tatarska þjóð-
ernisvitund og þjóðlegan metnað, barðist fyrir alþýðufræðslu og auknu
sjálfsforræði Tataríu innan Rússaveldis. Samt vannst honum tími til að
semja ljóð og ævintýri jafnframt því sem hann safnaði þjóðlegum fróðieik,
munnmælum og þjóðsögum.
Skáldið í númer fjörutíu
Arið 1907 sneri Túkaj aftur til Kazan þar sem hann 17 árum áður var gefinn
vandalausum á torginu, borgarinnar sem varð síðar höfuðstaður sovéska
sjálfstjórnarlýðveldisins Tataríu. I Kazan var miðstöð tatarsks menningar-
lífs, og hér hitti Túkaj marga vopnabræður. Hróður hans barst nú vítt og
breitt um hinn ískmska heim, einkum þó meðal tyrkverskra þjóða í Rússa-
veldi. En vegna fátæktar varð menningarfrömuðurinn að hírast í auvirði-
legum gistihjalli. „Númer fjörutíu í Búlgar“ var heimilisfang hans síðustu
árin, sem voru æðisgengið kapphlaup við dauðann — brjóstveikina sem varð
hans bani. Á sjö ára virkum starfsferli vann hann ótrúleg þrekvirki, en sem
nærri má geta hefði hann kosið sér drýgri vinnudag, enda kallaði hann
lífsstarf sitt „draum sem aðeins var dreymdur til hálfs.“ Hann var tatörum
það sem Fjölnismenn og Jón Sigurðsson voru íslendingum. Rödd hans varð
að lúðrakalli sem hvatti landa hans til varðstöðu um þjóðerni og menningu.
Sá lúður hefur ekki hljóðnað síðan og gerir sig ekki líklegan til þess.
Hver er svo eiginlega þessi þjóð Habdúllu Túkajs?
486