Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Qupperneq 56

Tímarit Máls og menningar
lagi gefur hún í skyn að bókin sé skrifuð beinlínis sem vakningarrit, sé
einhvers konar ákall til lesenda um að skilja það og sjá að karlmenn séu
ófærir til ásta.
Ef við lítum rétt á það hvernig grein Helgu er byggð vaknar líka sú
spurning hvert eiginlegt viðfang greinarinnar sé, hvort það sé texti Stein-
unnar - eða hvort sá texti sé fremur nokkurs konar heimild. Þegar við
flettum greininni sjáum við að Helga byrjar hvern efnisflokk - fyrir utan
formála og lokaorð - ævinlega á því að rekja hugmyndir viðurkenndra
fræðikvenna (og Roland Barthes) og síðan leitar hún staðfestingar þessara
hugmynda í Tímaþjófinum, sýnir með dæmum þaðan fram á hve snjallar
og réttmætar kenningar átorítetanna eru. Hún fer sem sé ekki fyrst í Tíma-
þjófinn og reynir að að henda reiður á heimi hans, afstöðum persóna,
þýðingu atvika, samspili tákna o.s.frv. Niðurstaðan af bókinni er þannig
fengin fyrirfram, síðan er farið að sanna hana. Sem er ósköp auðvelt - fáir
standast Vottum Jehóva snúning í Biblíuskýringum, svo dæmi sé tekið af
hópi fólks sem les hugmyndir sínar um algild lögmál inn í bókmenntaverk.
Nú er ég ekki að afneita túlkunaraðferðum. Við getum aldrei opnað
skáldverk með algerlega saklausum huga, og þó svo væri, yrði það ekki
einu sinni neitt tiltakanlega snjall lestrarmáti. Mestu varðar að við gerum
okkur grein fyrir fordómum okkar og játum þá heiðarlega. Það sem ég hins
vegar sakna úr grein Helgu er hennar eigin persóna - hún er dálítið eins og
umboðsmaður Juliu Kristevu á Islandi. Eða: það er eins og hún leggi af
stað inn í verkið með svona tíu ferðamannabæklinga, sem hún getur naum-
ast litið upp úr. Ég sakna „mér finnst" þáttarins í greininni, eða samtalsins
sem góður lestur er ævinlega. Kerfi túlkunaraðferðarinnar, heimur skáld-
verksins og kenndir, fordómar, persónuleiki og reynsla túlkandans - allt
þetta þarf að vera í jafnvægi. Bókmenntafræðingurinn er ekki bara miðill.
Mér finnst túlkunaraðferðin bera allt hitt ofurliði í grein Helgu.
Veruleikinn er óreiða og bókmenntir tilraun til að koma skipan á hann.
Síðan kemur bókmenntafræðingurinn og kannar hvernig það er gert, hann
túlkar og kemur nýrri skipan á. Og til þess að sú iðja verði heiðarleg þarf
hann að taka tillit til allra þátta verksins, hann má ekki velja úr aðeins það
sem hann telur skipta máli fyrir sína túlkun; þá er hann farinn að falsa
verkið og sýna höfundi lítilsvirðingu.
I tilfelli Tímaþjófsins þurfum við að skoða alla ástarsögu Oldu, við þurf-
um að gefa gaum að persónuleika hennar og öllum samskiptum hennar við
karlmenn, ekki bara sumum, eins og Helga gerir. Hún segir að Alda farist
„ofurseld þeim þjóðfélagslegu lögmálum sem ráða“ (bls. 56), hún sé
„dæmd til að hrekjast, vegna þess að í karlveldinu [hafi] konur engan stað
að fara á“ (bls. 89). Reyndar mætti hér snúa örlítið út úr fyrir Helgu og
190