Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Síða 57

„Eilífur kallar/kvenleikinn oss. “
segja að Alda farist ofurseld þeim þjóðfélagslegu lögmálum sem ekki ráða,
því hún er á valdi ástarinnar og grein Helgu gengur út á að sýna fram á að
ástin sé óhugsandi í okkar karlstýrða þjóðfélagi. En hún lítur sem sé á
Oldu sem einskært fórnarlamb í sögunni, objekt eða andlag hennar, óvirk-
an þolanda, og er það í anda hefðbundinnar túlkunnar bókmenntafræðinn-
ar á kvenpersónum. Hið virka afl í sögunni að mati Helgu, frumlag hennar,
gerandinn, er hins vegar karlveldið, sem stundum er í mynd Antons,
stundum í mynd hins lostafulla dauða — en yfirleitt kannski óljóst tossa-
bandalag, „þau þjóðfélagslegu lögmál sem ráða“ - hið karllega illa afl í
heiminum. Eg lít hins vegar á Öldu sem frumlag sögunnar, hún hefur allt
frumkvæði, það eru hennar eigin gerðir og hugsanir sem verða henni að
falli, hún er ekki hispursmey í nauðum, það er óþarfi að vera alltaf að
sýkna hana af öllu, kannski ætti maður allt eins að „halda með“ eiginkonu
Antons. En sú skoðun sem oft hefur heyrst er líka fáránleg að Alda sé
ógeðfelld og lítt áhugaverð persóna. Hún er stórkostlega áhugaverð — hún
er raunar heillandi. Ef við lítum á aðra karlmenn en Anton í sögunni kemur
í ljós að þetta eru allt ástsjúkir leiksoppar Öldu - hún er sannkallað femme
fatale. Latínukennarinn Steindór labbar í sjóinn út af henni, ferst í öldurót-
inu, skólaskáldið unga er dregið á tálar og síðan hent. Allur 6.B situr og
mænir á hana. Og svo framvegis: öll saga hennar fram að Antoni undir-
byggir að þessi kona verður að læra að elska; kuldi hennar hefur þegar
drepið einn mann, hún er að verða of sein, ástin er algjör nauðsyn og því
blæs hún út þegar kemur að þeim manni sem hafnar henni. Þá ferst hún.
Túlkun Helgu tiplar framhjá öllu þessu, vegna þess að henni er það svo
mikið kappsmál að skipta í lið, gott og illt, karllegt og kvenlegt, og allt sem
ruglar þessa strengilegu niðurhólfun þykir henni ekki skipta máli.
Og nú er rétt að huga nokkuð að hugmyndum matríarkanna sem stýra
túlkun Helgu.
Fyrst persónulegur varnagli, eða kannski hleypidómur: ég trúi því ekki
að Julia Kristeva viti nokkurn skapaðan hlut meira um ástina en Gunna í
Garði, og efast stórlega um að Roland Barthes sé miklu nær um hvað það
er að elska en hvaða Gummi sem væri. Ég vil ekki trúa því að um ástina séu
til nokkur átoríet. Mér finnst naumast ganga að skrifa um hana með tilvís-
unum og sítötum í fræðigúrúa, eins og væri um jarðlagamyndanir að ræða.
Því að andar sem unnast finna hvor í öðrum eitthvað sem hvergi annars
staðar er til og enginn annar fær að vita. Ástfangið fólk kemur sér upp
leynimáli og heimullegum augnagotum, hversdagslegustu setningar eru
hlaðnar óræðum vísunum í prívatsamsæri þeirra gegn öllum heiminum, og
þess vegna er orðræða ástarinnar ekki „orðræða dýpstu einsemdar“ eins og
Helga hefur eftir Roland Barthes, heldur þvert á móti: hins algjöra sam-
191