Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Page 73

Dómurinn
keisaradæmið og er stundum bent á að Kafka hafi verið í þreföldum minnihluta-
hópi: hann var Tékki en móðurmál hans var þó þýska og auk þess var hann af
gyðingaættum.
Fyrstu verk sín, sem varðveist hafa, skrifaði Kafka árið 1904, en það er ekki fyrr
en hann semur „Dóminn“ 1912 að honum fannst þjáning sú sem ritstörfin kostuðu
hann réttlætast í afurðinni. Ekki síst vegna þess að hann, sem ævinlega var maður
hiksins, ritaði verkið á einni nóttu. Þann 23. september 1912 skrifar hann í dagbók
sína (sem er ekki síður þekkt en önnur verk hans): „Söguna „Dóminn" skrifaði ég í
einni lotu aðfaranótt 23. september, frá því klukkan tíu um kvöldið til sex um
morguninn. Fótleggina, stífa eftir setuna, gat ég vart dregið undan skrifborðinu.
Skelfileg áreynslan og gleðin yfir því hvernig sagan varð til fyrir mér, hvernig mig
bar áfram með straumi."
Bent hefur verið á ýmsar ævisögulegar kveikjur sögunnar: rúmum mánuði áður
hafði Kafka kynnst Felice Bauer (sem hann tileinkar söguna) og var nýbúinn að
skrifa hið fyrsta af mörgum frægum bréfum til hennar. Þau áttu síðar eftir að
trúlofast tvisvar. - „Karlmaður án konu er enginn maður,“ skrifar Kafka í dagbók-
ina - en hann gat aldrei stigið skrefið til fulls. Þetta orsakaðist að nokkru af baráttu
hans við harðneskjulegan föður sinn - sem raunar var kaupmaður. Loks má geta
þess að Kafka hafði nýlega fengið mikinn áhuga á gyðinglegri menningararfleifð
(sem hann hafði áður virt að vettugi) og fylgdist hann meðal annars grannt með
þeim jiddísku ferðaleikhúsum sem komu til Prag. Þykjast menn finna töluverð áhrif
þessara leikhúsverka á „Dóminn" og seinni verk Kafka. Jafnframt eru sterk tengsl
milli gyðingdóms og þess föðurvalds sem Kafka var sífellt að glíma við í verkum
sínum.
En slíkar skýringar bjarga okkur aldrei úr túlkunarvanda þegar verk Kafka eiga í
hlut og þetta gildir ekki síst um þau orð sem hann lætur sjálfur falla um verk sín.
Sumum virðast verk Kafka einkar bölsýn, en í bréfi til Felice kallaði Kafka „Dóm-
inn“ „fæðingu". Um sögulokin sagði Kafka eitt sinn við vin sinn Max Brod:
„Veistu hvað lokamálsgreinin merkir? - Mér varð hugsað til öflugs sáðláts."
Þekktustu sögur Kafka auk „Dómsins" eru „Hamskiptin“ (sem er skrifuð seinna
sama ár og er nokkuð skyld ,,Dómnum“), „Sveitalæknir", „Skýrsla handa aka-
demíu", „I refsinýlendunni" og „Hungurlistamaður" og svo auðvitað skáldsögurn-
ar þrjár (sem höfundurinn lauk ekki við að fullu): Ameríka, Réttarhöldin og Hóllin.
„Hamskiptin" hafa verið þýdd á íslensku (1960 og 1983) og einnig Réttarhöldin
(1983). Þýðingar á „Sveitalækni" og „Skýrslu handa akademíu" sem og á fleiri
sögum Kafka birtust í sérstöku Kafka-hefti Tímarits Máls og menningar 1983 (3.
hefti). Tvær ritgerðir um verk Kafka hafa birst í Tímaritinu: „Eg var í miklum
vanda staddur" eftir Astráð Eysteinsson í Kafka-heftinu og „Um réttarhöld Kafka“
eftir Eduard Goldstúcker í 4. hefti 1979. Islensku þýðingunni á Réttarhöldunum
fylgir einnig allítarlegur eftirmáli.
Þýð.
207