Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Blaðsíða 109

maður eins og í prologus Snorra Eddu,
brýtur bönn og stelur frá hofgyðjunni
kerinu dýra sem geymir lífsmjöðinn,
upphefur járnöld og ófrið, og falsar síð-
an söguna með því að gera sjálfan sig að
guði, en fyrri máttarvöld að jötnum;
meðal þeirra er hofgyðjan Gunnlöð og
vinur hennar og uppeldisbróðir Loki,
sem lætur ævintýraþrá sína teygja sig til
fóstbræðralags við Óðin. Af lýsingu
hinna fornu trúarbragða má ráða að þau
hafi einkennst af virðingu fyrir lífinu og
náttúrunni, sem öll var talin lífi gædd.
Lífsdrykkurinn og kerið sem geymir
hann eru æðstu tákn þessarar trúar, og
viðhald lífsins, frjósemi og árgæska, er
tryggt þegar konungsefni nýtur drykkj-
arins og hinnar ungu gyðju.
I þessari bók er þá, eins og í mörgum
öðrum, sett upp andstæða milli þjóðfé-
lags hringrásar, endurnýjunar, jafnvægis
og friðsældar annars vegar, og hins veg-
ar þess þjóðfélags sem byrjar að þróast
með vinnslu málma til hernaðar: þjóð-
félags ófriðar, útþenslu og ofríkis gagn-
vart mönnum og náttúru. Það er vita-
skuld ekki tilviljun að á mótum þessara
þjóðfélaga tekur karlgoð hér við af
kvengoði.
Með aðferðum í ætt við ævintýri eða
vísindaskáldsögu, tengir Svava þennan
heim við heim nútímans. Dís hin unga
leiðir augum gullkerið góða í Þjóð-
minjasafni Dana í Kaupmannahöfn og
speglar sig í spegli Gunnlaðar, mætir
augum hennar í speglinum og sogast inn
í annan tíma, á annað svið. Landið sem
hún kemur til er land Gunnlaðar, en nú
er það sannkallað Eyðiland, dautt og
ófrjótt. Hún lifir svo sögu Gunnlaðar
með henni, rennur saman við hana með
einum eða öðrum hætti og endurheimt-
ir kerið góða. Eftir það er sem bæði
Gunnlöð og gyðjan séu í henni, en ker-
Umsagnir um bakur
ið er þó fljótlega frá henni tekið og hún
sett í fangelsi. Og þá kemur móðirin til
skjalanna.
Saga þeirra Dísar og Gunnlaðar er
satt að segja einföld og tiltölulega auð-
skilin, ef maður er fús til að ganga lög-
máli ævintýra og goðsagna á hönd,
meðan maður er að lesa, og það er
ósköp auðvelt af því að maður veit að
þetta er allt leikur sem maður getur
hætt hvenær sem er. Öðru máli gegnir
um sögu móðurinnar, sögukonu. Hún
er einkennileg og vandtúlkuð, jafnvel
þótt maður beiti þeirri sjálfsögðu aðferð
að nota baksöguna, Gunnlaðarsöguna,
sem lykil. Móðirin á ekki þann kost
gagnvart goðsögunni að leggja hana til
hliðar. Það er dóttir hennar sem taflið
snýst um, og fljótlega kemur í ljós að
hún verður að velja milli þess veruleika
sem dóttirin er nú orðin þátttakandi í,
og þess veruleika sem hún fram að
þessu hefur lifað og hrærst í. Forsendur
hennar til að taka undir sig slíkt stökk í
tilverunni eru ekki mjög vænlegar. Hún
heyrir til forréttindastéttar nútímasam-
félagsins, sem vel menntaður þátttak-
andi í vexti þess og viðhaldi. Hún er
viðskiptafræðingur að mennt og hefur
ásamt verkfræðingnum manni sínum
stofnað verktakafyrirtæki sem gengur
ljómandi vel og hefur fært þeim bæði
auð og athafnarými og á enn von á nýj-
um samningum við framkvæmdir á
Keflavíkurflugvelli. Það er ekki annað
að sjá en hún hafi gengið öldungis
átakalaust inn í þetta hlutverk sitt og
verið samstiga manni sínum í klifrinu
upp þjóðfélagsstigann. Hún er sem sagt,
eins og maður hennar, síðasta og full-
komnasta afsprengi þeirrar þjóðfélags-
þróunar sem Óðinn hratt af stað sam-
kvæmt goðsögunni: skynsemis- og
tæknisinnuð efnishyggja holdi klædd.
243