Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Side 61

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Side 61
spekinga. Þar eru tilvitnanir í skáldverk. Þetta stafar af því að heimspekingar tala ekki í frösum. Þegar ekki er hirt um samkvæmni og rök, er líka hætt við að ekki sé skeytt um sann- leikann og það er þetta sem getur orðið uggvænlegt. Platon sá á sínum tíma að skáldin létu skoðanir og rök lönd og leið og skeyttu ekki um sannleikann. Þessvegna varaði hann við þeim og taldi þau geta haft óheppileg áhrif á fólk. Við eigum að mörgu leyti við sama vanda að etja nú á dögum. Margir virðast ekki skilja mikilvægi skoð- ana og röksemda og skeyta ekki um sann- Ieikann. Þetta þarf ekki að vera skáldum að kenna, en ég er hræddur um að verk margra skálda og rithöfunda eigi þátt í þessu. Kann- ski skiptir mestu að fólk átti sig á því hvers virði sannleikur er. Hvað áttu nákvœmlega við þegar þú segir að ekki sé skeytt um sannleikann ? Það eru til mismunandi skilgreiningar á sannleik- anum og þœr eiga ekki allar jafn vel við skáldin. Ef við viljum reyna að átta okkur á sann- leikanum sjálfum, þarf að hafa í huga að hann kemur fram í lífi okkar á ólíka vegu. I fyrsta lagi er sannleikurinn fyrir okkur það sem er. Hið sanna er það sem er í raun og veru. Þetta er frumspekileg eða verufræði- leg afstaða til sannleikans. I öðru lagi er sannleikurinn viss eiginleiki á dómum okk- ar, fullyrðingum eða skoðunum. Staðhæf- ingar okkar um hlutina og heiminn og raunar hvað sem er geta verið sannar eða ósannar. Þetta er þekkingarfræðileg afstaða til sannleikans, ef ég má orða það svo. í þriðja lagi er sannleikurinn krafa sem við gerum hvert til annars og til sjálfra okkar um að segja satt og vera sönn í samskiptum okkar og lífi. Ég held að þetta þriðja sem ég nefndi — sannleikurinn sem krafa—sé það sem mestu skipti og liggi hinum tveimur til grundvallar. Að eitthvað sé satt og að hægt sé að segja það gerir ráð fyrir hugsandi verum sem skilja að þær hugsa til að bera sannleikanum vitni. Hugsun sem ekki skeytir um sannleikann fyllist af myrkri, hún hættir að hugsa. Mér finnst að án sann- leika væri engin mennsk hugsun til. Ég veit ekki hvort ég get fært sannfærandi rök fyrir þessari tilfmningu sem mér fínnst vera sönn, það er að segja fyllilega áreiðanleg. Sannleikurinn er siðferðilegt hugtak, ná- tengt hugtökum á borð við heilindi, sann- girni, traust, áreiðanleika, heiðarleika, kærleika o.s.frv. Ég held að hann sé jafnvel dýpsta hugtak mannlegrar hugsunar, upp- runalegasta hugtakið. Það er í mesta lagi að við getum talið veruleikahugtakið álíka upprunalegt en ég held að á endanum hljóti það líka að byggja á sannleikanum. Hugsaðu þér til dæmis hvað börn eru fljót að byrja að velta fyrir sér blekkingu og sannleika, muninum á þessu tvennu. Og hvað er það sem við hugsum um þegar við horfum í augun fólks? I augnaráðinu sést hvað er satt, í því sjá menn hver er hver. Foreldrar leita alltaf að augnaráði barnsins. Að það horfi í augun og fari að brosa. Frumspekileg og þekkingarfræðileg skil- greining sannleikans — þær koma saman í þeirri siðferðilegu. Við deilum viðmiðun- um. Um það er siðferðilegt samkomulag. Það hefur hinsvegar lengst af verið hefð- bundið í heimspeki að líta svo á að frum- speki og þekkingarfræði hljóti að koma á undan siðfræði, öll siðfræði velti á þessum TMM 1992:1 51
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.