Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Síða 67

gróðurfari og dýralífi. Þetta land segir okk-
ur sögur ef við kunnum að hlusta — með
augunum. Við eigum að kunna að lesa sög-
ur út úr landslaginu, þekkja viðburði í bú-
setusögu, vemda landið og sögulegar
minjar. Því hvað erum við þegar við höfum
gleymt fomsögum og íslandssögu, jafnað
úr sögulegum minjum og fomum mann-
virkjaleifum; vanvirt náttúru landsins og
eyðilagt fegurstu svæði þess?
An efa hefur Island verið land mikilla
náttúmtöfra þegar landnám hófst. Og þrátt
fyrir að jöklar, eyðimerkur og brunahraun
hafí lengst af þakið stóran hluta landsins er
víst að þegar landnám hófst á íslandi hafi
hér verið ríkulegur gróður um allt land.
Gróska hefur mikið aðdráttarafl, ekki síður
en fjöll og dalir, og hið sama má segja um
ár, læki og vötn.
Og þá er komið að því að tengja saman
náttúmtöfra og staðarval landnemans og
hvers vegna hann hefur kunnað að velja sér
bæjarstæði haganlegar og betur en við ger-
um, nútíma Islendingar, þessi hámenntaða
þjóð. Landnámsmaðurinn var fjölfræðing-
ur: bóndi, sjómaður og smiður á jám og tré.
Hann kunni að lesa í landslagið, lesa út úr
því hvaða öfl vom að verki á hverjum stað.
Hann áttaði sig á samspili gróðurs og veð-
urfars, gróðurs og jarðvegs. Landslagið
sagði honum hvemig vindar blésu, hvar
skjólið var, hvar öryggið var. Þetta var
fræðigrein sem er týnd og tröllum gefin,
eða hvað? Landnámsmaðurinn lét landið
sjálft segja sér búsetukosti og galla. Hann
hafði engin mælitæki eins og staðarvals-
nefndir nútímans byggja niðurstöður sínar
á. Hann las vindáttir út úr fjöllum og fjalla-
skörðum; veðurfar úr háloftum, af gróðri og
fuglasöng; hegðun árinnar af litarhætti
hennar, bökkum og bugðum; hlunnindi
jarðarinnar af staðháttum og vorkomunni
Til er reyndar ævafom fræðigrein sem
heiúr geomancy á vestrænum málum. Óbeint
þýðir hún „maður og land“ en hún fjallar
um mannvirki í landslagi, einskonar ráð-
gjöf um staðarval og mannvirki. Kannski
em þar á ferð týnd fræði Herúla, sem áar
okkar og eddur kunnu. Geomancy er ennþá
stundað í Austurlöndum og á kínversku
nefnist þaðfeng shui. Orðin merkja: vindur
og vatn. Fræðigrein þessi byggir á krafti
hins náttúrulega umhverfis; á vindinum, á
hreyfingu hans og andrúmslofti fjalla, hæða
og hóla. Hún tekur tillit til úrkomu og
vatnsfalla og heildaráhrifa af hinu náttúru-
lega samspili. Áhrif feng shui fara síst
minnkandi við staðsetningu og hönnun
bygginga í Austurlöndum, enda þótt fræðin
virðist blönduð þjóðtrú og hindurvitnum
vegna hins forna uppruna. Þegar betur er að
gáð em þetta ýmiskonar vamaglar eða við-
varanir sem minna á álagabletti sem mý-
mörg dæmi eru um í íslenskri þjóðtrú.
Átakanleg saga er frá dalverpi einu á Vest-
fjörðum. Þar er rammhelgur álagablettur á
volgmsvæði undir hlíð. Býlið sem þama
stóð er nú í eyði en um aldir hafði bærinn
staðið allfjarri álagablettinum. Fyrr á þess-
ari öld var svo byggt á blettinum og öllum
hindurvitnum hent fyrir borð. Snjóavetur
einn reið skelFmgin yfir bæinn í snjóflóði
og þar létust börn og fullorðnir, svo og
skepnur. Volgrumar höfðu sín áhrif. Þær
minnkuðu viðloðun snjókristalla og fann-
fergið braust fram með þessum ósköpum.
Viðvömn kynslóðanna var eftir sem
áður: bannsvæði — álög.
Sáralítið eimir eftir af þessum fornu stað-
arvalsfræðum hér á landi. Samt búa þau í
L
TMM 1992:1
57