Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Síða 39

ingu hugfasta. Hvemig stendur á því að
sigurvegaramir, nú sem fyrmm, hafa slíka
andúð á Vorinu í Prag, vanmeta það svona
mikið, lýsa því yfir að það sé afgreitt mál
og mæla með því að atburðurinn falli sem
fyrst í gleymsku?
Þessir tveir textar, Lœrdómurinn frá 1970
og bannið við kommúnisma frá 1993, em
allrar athygli verðir. Enda þótt þar sé ekki
að fínna eitt einasta sannleikskom um Vorið
í Prag, segja þeir okkur heilmikið um höf-
unda þeirra, varpa ljósi á veruleikaskyn
þeirra og verða varanlegar heimildir, ritað-
ar heimildir, um fáránleika beggja sigur-
vegaranna. Lærdómurinn sagði hvernig
þjóðfélagið ætti að líta á sína nánustu fortíð
og gaf þeim sem ætluðu sér að komast
áfram fyrirmæli urn það hvemig þeir ættu
að bera sig að í einu og öllu. Hin andkomm-
únísku lög núverandi sigurvegara segja til
um hvaða augum menn eiga að líta fortíð-
ina og um það eru nú sett lög, nokkuð sem
er næsta ótrúlegt og hefur aldrei gerst áður,
nokkuð sem hefði hvergi getað gerst annars
staðar en í landi Jósefs Svejks og Franz
Kafka.
Hvað eiga þessir ólíku sigurvegarar sam-
eiginlegt, samherjamir frá því forðum,
stuðningsmenn „hins raunverulega sósíal-
isma“ annars vegar og hins vegar lýðræðis-
sinnar dagsins í dag? Hvað veldur því að
þeir varpa Vorinu í Prag fyrir róða og koma
upp um algert skilningsleysi sitt á merkingu
þess? Eru það hin ömurlegu örlög (allra?
flestra?) sigurvegaranna sem setjast á
valdastóla með það í huga að sitja þar til
eilífðamóns og halda að engir aðrir kostir
séu hugsanlegir en áform þeirra og þau
vinnubrögð sem þeir viðhafa? Ari eftir að
Vorið í Prag var brotið á bak aftur sölsuðu
hreinsunarmennimir undir sig alla valda-
stóla í þeirri vitfírrtu von að enginn mann-
legur máttur myndi geta velt þeim úr sessi.
En aðeins tuttugu árum síðar, sem er
skammur tími á mælikvarða sögunnar en
hryllilega stór hluti af mannsævi, hrundi
kerfi sem allir héldu að væri óhagganlegt
og öll spillingin og viðbjóðurinn sem þar
viðgekkst kom skyndilega í ljós. Núverandi
sigurvegarar em þeirrar skoðunar að
„markaðurinn“ sé ekki einungis lokaorð
sögunnar heldur eðlilegt fyrirkomulag sem
lengi hafi verið stefnt að og loks hafi náðst
að koma á, fyrirkomulag sem sé í algeru
samræmi við mannseðlið og komi því eðli-
legri skipan á jarðlífið.
Lykilorðin að skilningi samtímans á Vor-
inu í Prag em „eðli“ og „eðlilegt“. Hvað á
20. öldinni er eðlilegt, hvaða mælikvarði er
það sem greinir á milli eðlilegs og óeðli-
legs, þess sem er náttúrulegt og þess sem er
gervilegt og tilbúið? Vorið í Prag er einn af
viðburðum tuttugustu aldarinnar, það er
einn þeirra viðburða sem vekja spumingar,
og ef maður reynir ekki að fá botn í Vorið í
Prag fær maður engan botn í tuttugustu
öldina yfirleitt. Sá sem hefur upplifað og
hugleitt sambandið milli Vörsins í Prag og
samtímans spyr sig réttilega þeirrar spurn-
ingar hvort Evrópubúar, og Tékkar þar á
meðal, hafi þurft að bíða ársins 1989 til að
láta Ameríkanann Francis Fukuyama, og
þar á undan brottfluttan Rússa, Alexander
Kojev, minna sig á hina gömlu hugmynd
Hegels um „endalok sögunnar". Sögunni
lauk árið 1806, segir Hegel, og endapunkt-
urinn var ormstan við Jena. Skynsemin
bregst öndverð við slíkri fullyrðingu og
svarar: Hvemig getur sagan hafa runnið
skeið sitt á enda úr því hún heldur augljós-
lega áfram, sífelldar breytingar eiga sér
stað og eitthvað nýtt gerist á hverjum ein-
TMM 1993:4
37