Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Blaðsíða 43

sagt, það efaðist um að þessi heimshluti
hefði rétt fyrir sér. Arásin á það var hins
vegar kölluð aðgerð til að koma aftur á
eðlilegu ástandi: fólkið, þjóðin, þjóðfélag-
ið voru knúin þvert gegn vilja sínum til að
taka upp skipulag sem talið var eðlilegt og
sjálfsagt. Það var með öðrum orðum litið á
Vorið í Prag sem óþolandi undantekningu
frá reglunni.
Það sem þykir sjálfsagt og eðlilegt nú um
stundir er einnig í andstöðu við Vorið í
Prag, menn afgreiða það sem eitthvað
óeðlilegt og algerlega út í bláinn vegna
þess að það var verið að reyna hið ómögu-
lega: leita „þriðju leiðarinnar“ sem væri
meðalvegur milli kapítalisma og kommún-
isma. En nú þegar kapítalisminn er að ná
yfirhöndinni og „sósíalismi raunvemleik-
ans“ er hmninn, kemur berlega í ljós að
þessar stefnur em sprottnar af sömu rótum,
þ.e. af samnefnara nútímans og „endalok-
um hans“, og þá kemur hin eiginlega merk-
ing Vorsins í Prag berlega í ljós: það efaðist
um tilvistarrétt „sósíalisma raunvemleik-
ans“, en varpaði einnig skímu (dálítilli
skímu) efasemda á viðmið samtíma okkar
yfirleitt, hvort sem valdið tók á sig annað
formið eða hitt.
Spurning þín um hvað tékkneska vorið
skipti miklu máli afhjúpar eftirfarandi:
Málið snerist um að knésetja ákveðinn
stofnanahugsunarhátt; alþýða manna átti
fmmkvæðið, grasrótin lýsti efasemdum
sínum um málflutning stjómmálamanna.
Enda þótt þessi tilraun, sjö mánuðir sem
voru notaðir til endurbóta, fyrstu sjö dag-
amir eftir innrás Rússa, fyrstu sjö mánuðir
hernámsins (þar til Dubcek var settur af)
þar sem við héldum í flest form frelsis við
gífurlega erfiðar aðstæður, hafi ekki borið
tilætlaðan árangur, þá er hún engu að síður
hetjuleg tilraun, mun merkilegri en ein-
hvers konar stórvarasöm „þriðja leið“ sem
enginn veit hvert myndi leiða okkur. Nei,
þama var ekki um það að ræða að gera
einhverja auvirðilega málamiðlun, sem
hefði verið dæmd til að mistakast og grotna
niður. Vorið í Prag var ekki einhver þriðja
leið sem var dæmd til að hverfa, mistakast,
gleymast. Þvert á móti heldurþað áfram að
vera til, lýsa í myrkrinu, vera leiðarljós sem
ber að stefna að og er eina leiðin sem getur
bjargað mannkyninu frá allsherjar tortím-
ingu. Það er eins og ofurlítil hugmynd sem
hugsanlega getur orðið að nýju viðmiði.
Oeirðirnar árið 1968 í nýja og gamla heim-
inum, í „austri“ og „vestri“, settu spurn-
ingarmerki aftan við viðteknar hugmyndir
manna um söguna, gaf í skyn að söguskoð-
un manna væri komin að fótum fram og úr
sér gengin, að „endalok sögunnar" út-
heimtu nýtt viðmið.
A.F.: „Umhverfisverndarmenn telja að
vernda beri umhverfið. Heimspekingar
telja að bjarga beri heiminum,“ skrifaðir þú
í ágústmánuði 1968. Bjarga heiminum,
ekki breyta honum, það er grundvallarmun-
ur á þessu tvennu. Hvað áttu við með
þessu? Hvað þýðir slrkur dómur heimspek-
ings hér og nú? Er þetta leiðin sem þjóðfé-
lög okkar eru að feta nú þegar þau eru búin
að varpa af sér oki marxismans?
K.K.: Sá sem er fangi þess viðmiðs sem nú
ræður ríkjum takmarkar sig við verndun
umhverfisins (Umwelt), en samtími okkar
krefst þess að heiminum (Welt) sé bjargað.
Velferð heimsins veltur á því að þessu við-
miði verði breytt, það verður að eiga sér
stað grundvallarbreyting á samskiptum
fólks gagnvart öllu sem er, þar á meðal
TMM 1993:4
41