Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Page 79

því að birta með Eyðilandinu aftanmáls-
greinar um „heimildir" sínar, en það má
samt teljast til dæmis um að nútímaskáld
telja sig ekki þurfa að „fela“ fyrir lesanda
að aðrir textar hafi verið „notaðir" við
samningu verksins.
III
Nú kynnu sumir að vilja segja að bein vísun
til annarra verka bendi bara til ótta við
„óbein áhrifskáldið sé að baktryggja sig,
sýna að aðrir textar leiti ekki ósjálfrátt inn
í verk þess. Hvað sem um það má segja, þá
verða slíkar vísanir oftast ekki til þess að
þrengja eða takmarka merkingu verksins;
það kann að sýnast sem lesanda sé í svipinn
rétt leiðarhnoða en í hinu nýja samhengi
verður slíkt fremur til að opna verkið, ýfa
áferð þess og virkja lesturinn með spum-
ingum. Sé skáldið að viðurkenna návist
hins fyrra verks en streitist jafnframt gegn
beinni „innrás" þess í sköpun sína, þá er
líklegt að þar verði einhver deigla eða átök
merkingar sem kallar á athygli og ,,ívilnun“
lesandans.
Hugtakið textatengsl hefur nýst ýmsum
vel til að fást við slík vegamót texta og
merkingarátök þeirra. Höfundur hugtaks-
ins er búlgarsk-franski hugsuðurinn Julia
Kristeva. Hún tekur að nota það upp úr
miðjum sjöunda áratuginum, m.a. í ritgerð
sem birtist árið 1967 og þýdd hefur verið á
íslensku: „Orð, tvíröddun og skáldsaga".
Þar skilgreinir hún hugtakið raunar í sam-
bandi við túlkun sína á verkum rússneska
fræðimannsins Mikhails Bakhtin, enda er
hugtakið mjög í anda kenninga hans um
samræðu-eðli tungumálsins: „sérhver texti
er byggður upp sem mósaík tilvitnana, þ.e.
GYRÐIR ELÍASSON
SVEFN
HJÓLIÐ
sérhver texti er upptaka og umbreyting ann-
ars texta.“5 Hún fjallar þar einnig um texta
(og jafnvel einstök orð) sem rými þar sem
mætast ýmsir textar sem búa að baki verk-
inu, sem og lesandinn og þeir textar sem
hann býr yfir. Auk þess að byggja á öðrum
textum er verkið einkonar vettvangur þar
sem það „ræðir við“ þessa texta og við
texta lesandans.6
Það var svo franski táknfræðingurinn
Roland Barthes sem útfærði hvað ítarlegast
hlut lesandans í textatengslum. í ritgerðinni
„Dauði höfundarins" frá 1968 segir hann
lesandann vera „rýmið þar sem allar þær
tilvitnanir sem skrifin samanstanda af eru
skráðar án þess að nokkur þeirra glatisf‘.7
Síðar — og sérstaklega í tímamótaverki
sínu SÍZ (1970) — leggur hann raunar
áherslu á að ,,tilvitnanirnar“ séu ekki föst
TMM 1993:4
77