Tímarit Máls og menningar - 01.06.1995, Blaðsíða 36

þurfumviðstöðugt að vera að endurmeta og endurskapa þennan arf, þýða
hann á nútímamál með öllu því sem gerst hefur á milli.
Það sem rak mig út í ljóðagerð af þessu tagi voru vangaveltur um samruna
heimsins og hvernig smáríkin stæðu. Þær hugleiðingar leiddu til þess að ég
hafnaði alveg hugmyndum um miðju og útkjálka, sentrum og periferí.
Kjarninn í minni landafræði er að við búum á hnetti og þess vegna hlýtur
hver maður hvar sem hann er staddur að vera miðja þess hnattar. Það getur
ekki verið einfaldara. Og það er ekki síst á þessum af öðrum skilgreindu
útkjálkum, hinum ómerkilegu svæðum, sem listin verður til.
Hvaðan kemur hin stórbrotna list? Hver segir hinar miklu sögur? Vanalega
álitu menn að það væru stórborgarbúar meðal stórþjóða innan margfaldra
gæsalappa. Þessu hafa ýmsir útkjálkamenn trúað og farið að reyna að skrifa
eins og einhverjir ímyndaðir stórborgarmenn. En ég hef í rauninni ekki hitt
meiri afdalamenn en einmitt í stórborgum. Þeir menn hafa trúað því að púls
veruleikans sé í hringiðunni sem fréttastofur sjónvarpsstöðva ákveða hver
sé, eða dagblöð eða viðlíka fyrirbæri. En púls sköpunarinnar slær á mun
afviknari stöðum — eða ekki síður — sem sé í hrjóstrugu landslagi, í litlum
þorpum. Þar með afneita ég þeirri kennd að eyjaskegginn búi í hriplekum
kofa við hliðina á stórhýsum menningarinnar — allavega þarf hann ekki að
taka neina lyftu upp í þetta stórhýsi til að nema alheimsstraumana.
í þessum hugleiðingum er heilmikil pólitík. Spurningin er hvernig við
skilgreinum heiminn, og ég held að einmitt rithöfundar og ritlistin hafi verið
að skilgreina heiminn upp á nýtt, á meðan tungutak stjórnmálamanna og
ýmissa fræðigreina er alveg fullkomlega staðnað. Og þar rekum við okkur
enn á mótsögn — þetta endar allt í þversögnum og mótsögnum eins og vera
ber: Menn segja að nútímahöfundar séu ópólitískir af því að þeir lýsa ekki
yfir einhverju einu pólitísku markmiði með verkum sínum, en einmitt þau
átök sem þeir eru í við heiminn samkvæmt hinu gamla prinsippi að ekkert
mannlegt sé þeim óviðkomandi, og tilraunir þeirra að gefa einhverja mynd
af mannlífmu þar sem öll sjónarmið geta rúmast, það er í rauninni meiri
pólitík en þótt menn létu einhverjar yfirlýsingar fylgja.
Ef Salka Valka væri ekki svona þversagnarkennd persóna, ef hún rotaði
ekki bolsévikana, ef þeim hefði tekist
að koma fyrir hana vitinu, þá myndum
við ekki effir henni í dag! Höfundar
eins og Laxness eru margradda, og lífið
hefur fleiri raddir en ein stjórnmála-
stefna. Rafvirkjaskáldskapurinn verð-
ur til þegar menn hlusta ekki á þessar
raddir. Alþýðuhetjan var maðurinn
TMM 1995:2
Því einfaldari og tærari sem sag-
an er, því margræðari verður
hún. Þó fuglinn sé tákn hins guð-
lega, nægir honum bara að vera
fugl.
„Sögumaður í málverkinu“ (1989)
30
J