Tímarit Máls og menningar - 01.06.1995, Blaðsíða 112

Ritdómar
í heitu
Einar Már Guðmundsson: Englar alheims-
ins. Almenna bókafélagið 1993.224 bls.
„Orrustan eeisar
iiöfði okkar“
I einum eftirminnilegasta kafla þessarar
skáldsögu eru félagarnir á geðsjúkra-
húsinu Kleppi að hugleiða tilvist sína og
hvort líf þeirra sé yfirleitt einhvers virði.
Sögumaðurinn, Páll, segir þá þessa
merkilegu setningu: „Við erum englar.
Englar alheimsins.“ (189) Þessi ein-
kennilega staðhæfing Páls, sem sagan
dregur nafn sitt af, tengir þá geðsjúku
hinum góðu, saklausu vættum sem eru
eins konar tengiliðir guðs og manna, og
hafa í kristinni hefð fyrst og fremst flutt
mönnum mikilvæg skilaboð frá guði.
Ein niðurstaða sögunnar sýnist mér ein-
mitt vera að hinir geðveiku séu englar,
tilvist þeirra og sýn á veruleikann flytji
mönnum mikilvæg sannindi.
Englar alheimsins er saga geðsjúks
manns sem lifir í tveimur heimum
vegna þess að upplifun hans á „veruleik-
anum“ er oft algjörlega á skjön við það
sem aðrir sjá og skynja. Á milli hans og
þeirra er múr sem ólíkt Berlínarmúrn-
um getur ekki hrunið: „múrarnir milli
mín og heimsins hrynja aldrei; þeir
standa óhagganlegir og traustir, jafnvel
þó enginn sjái þá með berum augum.“
(16). Vitanlega er það svo að skynjun
sérhvers manns á veruleikanum er ein-
stök, og það kann að vera skammur veg-
ur á milli þess að álíta það sérstaka
náðargáfu eða sjúkdóm að sjá og skynja
það sem öðrum er hulið. Veruleikinn er
margræður, segja menn gjarnan, en
samt er hann oftast býsna þröngt skil-
greindur og lítið umburðarlyndi fyrir
annarri sýn en almennt viðurkenndu.
Þessi margræða skynjun veruleikans er
víða til umræðu í sögunni, t.d. í
skemmtilegum þætti af Bergsteini list-
málara sem er slíkur raunsæismaður í
málverki að Kleppsspítali er á öllum
myndum hans af nánasta umhverfi spít-
alans, hann getur ekki sleppt Kleppi og
sett eitthvað annað í staðinn, jafhvel þótt
þetta hafi í för með sér að enginn kaupi
myndirnar, því enginn „heilvita maður“
vill „hafa Kleppsspítala hangandi uppi á
vegg hjá sér“ (78). Páll virðir fyrir sér
þessi málverk og horfir „dolfallinn á
þessa tvo heima, raunveruleikann í
raunveruleikanum og raunveruleikann
í myndinni“ (39). Þetta kallast á við það
tvísæi sem Páll skynjar í sjálfum sér og
hann segist botna jafnlítið í raunveru-
leikanum og hann í sér, en talar jafn-
framt fyrir munn þjáningarbræðra
sinna er hann segir: „Við sem erum
lagðir inn á hæli og vistaðir á stofnun-
um, við eigum engin svör þegar okkar
hugmyndir eru ekki í samræmi við
raunveruleikann, því í okkar heimi hafa
aðrir rétt fýrir sér og þekkja muninn á
réttu og röngu.“ (10)
Það gefur auga leið að einna afdrifa-
ríkast fýrir sögu af þessu tagi er hvernig
hún er sögð, þ. e. frásagnarhátturinn.
Einar Már hefur valið þá djörfu leið að
106
TMM 1995:2