Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Síða 23

LIST AMANN SLÍF
varasamar fyrir unga listamenn. Það ber vott um fákunnáttu. Gamla hljóm-
fræðin, fegurðarímynd Fjárlaganna eða fingraæfingar Chopins eru ismar rétt
eins og hvað annað. Ismi var skammaryrði um list sem afturhaldsdrjólar
voru á móti, og það var notað undantekningarlítið, í mínu ungdæmi, um
það áhugaverðasta í list.
4
Núna sé ég tónlist eftirstríðstímans úr nokkurri fjarlægð. Hún var mjög
ómstríð og sundurtætt, enda endurspeglaði hún yfirgengilega reynslu.Þýski
heimspekingurinn Adorno spurði hvort nokkur siðmenning væri möguleg
eftir Auschwitz. Það var þörf spurning. Nýja tónlistin var ólík flestu því sem
menn höfðu áður gert. Menn vildu losna ffá hræðilegri fortíð glæpa og
þjáninga og gera eitthvað nýtt og betra, eitthvað sem aldrei hafði heyrst áður
og var ólíkt öllu því sem áður var þekkt. Fara aftur á byrjunarreitinn. Die
Stunde Null sögðu Þjóðverjar.
Mig undrar núna hvað þessi tónskáld voru ung þegar þau höfðu haslað sér
völl: Boulez, Stockhausen, Nono, Penderecki og fleiri. Þeir sömdu frábærustu
verk sín rúmlega tvítugir. Þessir snillingar voru mjög bráðþroska. Snillingar
eru það kannski alltaf. Ég er enn þeirrar skoðunar að séu listamenn ekki búnir
að gera eitthvað bitastætt fyrir þrítugt, geri þeir það aldrei. Þess vegna sagði
ég alltaf við nemendur mína: Flýtið ykkur! Það er ekki eftir neinu að bíða.
Menn dreymdi um, og sáu fyrir, samlífi vísinda og tónlistar. Þetta er ekkert
nýtt, slíkar hugmyndir voru mjög algengar á miðöldum. Menn héldu sig geta
notað tölffæði í þágu listarinnar og sýsluðu með talnaraðir, permútasjónir,
staðtölufræði, notuðu hugtök æðri stærðfræði, efna- og eðlisfræði, án þess
að skilja þau til hlítar. Þannig varð seríalisminn - raðtæknin - til. Allt tengdist
þetta raftónlistinni. Sú tækni kom til sögunnar og síðar tölvutæknin, sem
menn reyndu að samhæfa og aðlaga hinum listrænu lögmálum. Menn vildu
burt ffá merkingarlausum tilfinningabelgingi, útjaskaðri rómantík þeirra
innihaldslausu slagorða sem einkennt höfðu menningarstefnu fasistaríkj-
anna. Þjóðremban hér er hluti af þessu. Við fáum nóg af henni 17.júní í
músik.
Það er athyglisvert að frumkvöðlar seríalismans, Boulez og Stockhausen,
sömdu aðeins eitt verk hvor eftir ströngustu kokkabókum fyrirframákveð-
innar sjálfvirkni, og voru á undan öðrum að leita eftir nýjum sveigjanlegri
aðferðum. Sporgöngumennirnir héldu áfram að stæla þetta eina verk og
afturhaldsdrjólarnir að velta því enn fyrir sér hvort yfirhöfuð sé hægt að
semja góða tónlist með svo vondum aðferðum. Og það undarlega var að það
TMM 1997:4
21