Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Síða 24

ATLI HEIMIR SVEINSSON
tókst í einstaka tilvikum. Með sérviskulegum aðferðum tókst Luigi Nono að
gera mikil og átakanleg hádramatísk tónverk. Þetta er undantekningin sem
sannar regluna. Nono var líka snillingur!
Mér finnst til lítils að rífast um tólftónaaðferðina eða seríalismann. Það
er eins og að rífast um dúr- og mollkerfið. Tólftónaaðferðin reyndist sumum
vel. Tólftónamennirnir, Schönberg, Berg og Webern, voru fremstu tónskáld
síns tíma. Þó Mozart og Beethoven hafi samið snilldarverk í dúr og moll
hefur það sama kerfi ekki náð að lyfta íslenskum bergrisum til flugs á
ofanverðri 20stu öld. Bullið batnar ekki þótt það sé í C-dúr. Það er nefnilega
útkoman sem gildir, ekki aðferðin.
5
Hér var mikið rætt um hvort listin ætti að vera þjóðleg eður ei. Eins og
vanalega þegar þröngsýnt og ráðvillt fólk reynir að rökræða endaði umræð-
an í endaleysu: Öll þjóðleg list er alþjóðleg og öll alþjóðleg list er þjóðleg. Til
þess að vera þjóðlegur þarf maður að vera alþjóðlegur ... og svo framvegis.
Að þessari niðurstöðu fenginni gátu allir unað glaðir við sitt.
En útkoman var óttalegt klúður í flestum tilvikum, nema hjá Jóni Leifs.
Verk hans gnæfðu uppúr. Og það er mikill munur á rammíslenskum tóni
hans og þjóðlagatilgerð hinna. Ég var sakaður um „að skammast mín fyrir
íslenska brekánið“ og vilja „skreyta mig með erlendu hýjalíni“, og lét mig
hafa það.
Yfirleitt var umræðan í vælutón eða einkenndist af sjálfsánægju og sjálf-
birgingshætti. Ég tók engan þátt í henni nema einu sinni í Listamanna-
klúbbnum. Menn voru að ræða hvað það væri erfitt að skapa list. Ég hef
sjálfsagt verið búinn að fá mér nokkra tvöfalda asna og ég sagði: „Ekki ef
maður er séní“. Þetta þótti ekkert fyndið, þaðanafsíður gáfulegt, því hér átti
fólk að vera alvarlegt. Svona töluðu hrokafullir reiðir ungir menn.
Ung tónskáld segja að aldrei sé erfiðara að semja en nú. Hvað hafa þessir
menn til samanburðar? Hversu erfitt var að semja bitastæða tónlist áður fyrr?
Þetta var löngum sagt og sjálfsagt hef ég einhverntíma tekið þátt í þessum
kór líka.
En eins og kunnugt er eiga listamenn að vera auðmjúkir á íslandi. Það var
mikið talað um hina reiðu ungu menn. Ég var aldrei reiður, bara ungur. En
ég var aldrei auðmjúkur. Alla vega ekki gagnvart yfirvöldunum. Og ég veit
að Listagyðjan vill ekki auðmjúka þjóna. Hún vill trúaþjóna sem eru tilbúnir
að leggja allt í sölurnar og taka áhættu.
Ég vildi gera tónlist sem var íslensk og erlend, gömul og ný, hefðbundin
og frjáls í senn. Persónuleg og einstaklingsbundin tjáning en um leið hluti
22
TMM 1997:4