Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Page 44

FRANCOIS RICARD
að ljá skáldsögunum miklu sem skrifaðar voru á tékknesku svona djúpa
merkingu og fegurð. Þetta er ef til vill það sem gerir þennan nýja skáldsagna-
flokk svona nýstárlegan og spennandi: að koma sem mestri dýpt, fjölbreytni
og margræðni fyrir í sem knöppustum texta, koma eins auðugri, ótæmandi,
hnitmiðaðri merkingu fyrir í stuttri skáldsögu og hann hafði áður gert í þeim
gríðarlegu frásagnarmaskínum sem síðustu „tékknesku" skáldsögur hans
voru.
Að þessu leyti er Óljós mörk meistaraverk. Á aðeins hundrað síðum, í sögu
sem tengir einfaldleika og öflugan söguþráð við fjölmarga útúrdúra og
„óvæntar uppákomur“ er lesandanum boðið, rétt eins og í Bókinni um hlátur
og gleymsku eða í Óbærilegum léttleika tilverunnar, upp á hugleiðingu,
þematískt ferðalag (eða gönguferð) sem er í orðsins fyllstu merkingu enda-
laust.
Tvær persónur veita okkur leiðsögn: Jean-Marc, og þó einkum Chantal
sem nýtur athygli, samúðar og svo mikils af því sem ég vil kalla „frásagnarást“
að hún er systir mestu söguhetja Kundera eins og Tamínu, Sabínu, Agnesar
og frú T. Nokkur viðfangsefni og þemaorð varða leið okkar, þau eru tekin
upp aftur og aftur, dregin í efa, mátuð við þymsar kringumstæður, ýmsar
persónur, allt þar til gildi þeirra og merkingarlög eru orðin svo margslungin
og samtvinnuð að ekki er hægt að draga þau saman á einfaldan hátt. Þannig
mynda þau sjálf, líkt og myndir í ljóði, einingar í nýju og mjög skáldsögulegu
tungutaki sem er margrætt og algerlega óþýðanlegt. Þannig er því að sjálf-
sögðu farið með þemað um sjálfskenndina1 sem ljær skáldsögunni nafn og
er í miðju stjörnukerfis. Umhverfis það svífa fjölmörg önnur viðfangsefni
sem jafnframt eru ýmsar tilvistarhliðar og umhugsunarefni þessa meginvið-
fangsefnis: mannshvarf, augnaráðið, tvöfalt andlit, líkaminn, nafnið, dauð-
inn. Sama má segja um leiðarstef eins og drauminn, leiðann, öskrið,
munnvatnið, en einkum þó rauða litinn sem sífellt er að kvikna í lífi og
vitund Chantal eins og dularfullt viðvörunarmerki.
Annað athyglisvert sem tengir Óljós mörk og Með hægð er að frásögninni
vindur stundum fram eins og í draumi. Strax í þeim verkum sem tilheyra
tékkneska flokknum notaði Kundera gjarna þá tegund ffásagnar, sem höf-
undur Listar skáldsögunnar telur raunar eina mestu uppgötvun nútíma-
skáldsögunnar og rekur að mestu til Kafka. En yfirleitt voru draumkenndar
frásagnir aðeins útúrdúr í „tékknesku" skáldsögunum og mörk draums og
veruleika voru ljós. í Lífið er annars staðar voru kaflarnir um hina „draum-
kenndu“ persónu Xaviers skýrt afmarkaðir ffá köflunum um hina „raun-
verulegu“ persónu Jaromils. Sama er að segja um dvöl Tamínu á eyju
barnanna í Bókinni utn hlátur og gleymsku, eða frásöginina um Goethe og
Hemingway í Ódauðleikanum.
42
TMM 1997:4