Tímarit Máls og menningar

Ukioqatigiit

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Qupperneq 101

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Qupperneq 101
LITLU VARÐ VÖGGUR FEGINN af Konungsskuggsjá, þar sem eðli þeirra er tengt dauðanáttúru jarðelds og hafísa. íslenskir goshverir eru samkvæmt þessu riti „að sumri náttúru sem eldur sá“, því þeir gera allt að steini sem vatnið fellur á. Þetta er skýrt með dulúðugum samhrifum: „Og þyki mér þau líkindi mest til draga, að vatnið mun dautt vera, að það dregur til dauðrar náttúru hvaðvetna það, sem það vætir með sínu ádrifi, því að steinninn hefir dauða náttúru“13. Hveravatnið bjó samkvæmt þessu yfir undarlegum áhrifakraff i sem ekki var hægt að skýra á náttúrulegan hátt, enda virðist hafa verið gert ráð fyrir andlegu eða djöfullegu eðli ákveðinna náttúrufýrirbæra;hafísinn við strendur landsins var fangelsi fordæmdra líkt og gígurinn í Heklu samkvæmt Konungsskugg- sjá. Þessar hugmyndir hafa lifað á meðal landsmanna um miðja átjándu öld ef marka má skrif Eggerts og Bjarna, en í áðurnefndri ferð gengu þeir á Heklufjall eins og frægt varð, en litið er á hana sem táknrænt upphaf íslenskrar upplýsingar í Bókmenntasögu III. Hekla hafði lengi verið upp- spretta furðusagna því sagt var að þar væri hyldýpishelvíti sem bergmálaði af harmagráti og kveinstöfum,auk þess sem hrafnar og gammar flygju umhverfis í kolsvörtum flokkum, enda átti fjallið að vera ókleift líkt og Snæfellsjökull. Eggert og Bjarni gengu á hólm við þessa trú með fjallgöngu sinni, landnámsriddarar þekkingar og vísinda, og komust þeir upp á tindinn um miðnætti hins 20. júní. Sáu þeir hvorki gjár, sjóðandi hveri, eld né reyk, heldur nýsnævi, jökla og stöðuvötn, enda var sumarnóttin björt sem dagur; og í fjarska sást einstakt, ferhyrnt fjall sem líktist „háreistri höll“, Herðubreið. Þeir snéru því til baka sigrihrósandi eftir að hafa merkt sér tindinn, en við fjallsrætur beið þeirra fylgdarmaður sem kennt hafði höfuðverkjar og ekki viljað halda lengra; en „við héldum“, rituðu Eggert og Bjarni síðar, „að hjátrú hans og ímyndun bannaði honum að nálgast hið skelfilega fjall“14. Hann hafði nú hjarnað við og undraðist mjög að þeir kæmu heilir af fjallinu. Hið sama gilti um biskupinn í Skálholti sem átaldi þá fyrir fífldirfsku sína, hryllingur eldfjallsins var í augum hans veruleiki sem ekki mátti brjóta eða vanvirða. Hekluferðin 1750 er í Bókmenntasögu III tákn um ákveðna sögugoðsögn: framsókn vísindalegrar skynsemi sem á að hafa rutt ömurlegum hugarsorta og hjátrúarfáfræði úr vegi á upplýsingaröld. Eggert og Bjarni eru samkvæmt henni vísindahetjur sem brutu landið undir manninn með því að skýra og nafngreina; það sem áður vakti undrun og óhugnað, hrylling fyrirboða, banns eða djöfulsskapar varð að vitsmunalegu efni sem greint var í anda nýrrar hlutlægni, gengið var út frá efnislegu náttúrukerfi, vísindaleg lýsing kom í stað þjóðsögulegrar túlkunar, teflt var fram nýjum orsakaskýringum, hlutlæg sundurliðun leysti óræð hvörf og samlíkingar af hólmi. Veruleikinn var að sjálfsögðu flóknari en þessi sögugoðsögn gefur til kynna, því umræða TMM 1997:4 99
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar: 4. tölublað (01.12.1997)
https://timarit.is/issue/381268

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

4. tölublað (01.12.1997)

Iliuutsit: