Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Side 105

LITLU VARÐ VÖGGUR FEGINN
tólftu aldar? Úr þessu verður mikið ritmoð hjá Einari, þvaðrað er um
„alhœfingar úr smiðju Foucaults ogfélaga“ sem koma í veg fyrir að litið sé á
„stundlegar stefnur og strauma í bókmenntum og menningarlíft, víxlverkanir
þeirra og árekstraHverjar eru svo alhæfingarnar? 1) Að játningar heilags
Ágústínusar og lífssaga heilags Antóníusar hafi ásamt píslarsögu guðspjall-
anna mótað kristilega sjálfstúlkun fram á átjándu öld; 2) að þeim hafi fylgt
aragrúi eftirlíkinga sem auðkennast af útþurrkun hins persónulega sjálfs; 3)
að almenn skilyrði hafi skapast fyrir ritun persónulegra, veraldlegra
sjálfsævisagna á endurreisnartímanum. Hér er ekkert fullyrt um getu mið-
aldamanna og einstök afbrigði, raktar eru skoðanir fræðimanna og íslenskar
skriftir tengdar við almennt, sögulegt bókmenntaferli.
Ummæli Einars Más bera bæði vitni um undarlega glámskyggni, ólæsi eða
þröngsýni, því ekkert er minnst á efnistök Bókmenntasögu III, enda ein-
kennast þau af andstöðu við alhæfingar um upprunaferla og þróun, jafnt
hvað varðar hugmyndir, sjálfsævisögur sem skáldsagnagerð. Þar er þvert á
móti lögð mikil áhersla á „stundlega strauma“ frá einum áratug til annars,
myndun ósamfellds samhengis, „víxlverkanir og árekstra“, sem Einar Már
þykist kalla eftir. Horft er fram hjá frásögninni sjálfri, greiningu viðhorfa,
tegunda og tímabila, en einblínt þess í stað á hin illu áhrif Foucaults heitins,
enda er að honum vikið ókristilega oft, fjórum sinnum alls á 929 blaðsíðum.
Vöggur varð sannarlega litlu feginn í þetta sinn.
Hitt er annað mál að mörg vandamál eru enn óleyst, auk þess sem einstök
hugtök þarfnast nánari skilgreiningar. Hver eru til dæmis tengsl goðvísi,
lífsreynslu og erlendra áhrifa í ljóðlist nítjándu aldar, stendur hin gamla
samþjappaða og tilfinningahlaðna heimsmynd okkur kannski nær en marg-
ur hyggur? í Bókmenntasögu III er fjallað um þekkingarflækju sem setti
mark sitt á skáldskap átjándu og nítjándu aldar, til dæmis Fjölnismanna,
enda grefur hún undan hefðbundnum flokkunarhugtökum (lærdómur,
upplýsing, rómantík, raunsæi); þau standast að mínum dómi hvorki fagur-
fræðilega, sögulega né heimspekilega skoðun. Þá er reynt að endurskoða
hefðbundinn söguskilning, svo sem fyrr getur, en samkvæmt honum áttu
skörp skil sér stað á átjándu og nítjándu öld; það sem áður tilheyrði stað-
reyndum varð að skáldlegu myndmáli eða því var útskúfað sem vitleysu og
hjátrú. Spyrja má hvort þessi lýsing sé allskostar rétt; hættu landsmenn að
hugsa heiminn í myndum á nítjándu öld, þegar forn goðvísi varð að bók-
menntum, varpar ljóðagerðin kannski skýrara ljósi á ástand hugarfarsins en
hlutlæg náttúrufræði, náði upplýsingin svokallaða í raun fram að ganga á
þessu tímabili ?
Við hljótum að spyrja okkur í þessu samhengi hvort hugurinn sé eins og
veðurfarið íslenska, hvort dulúðug náttúrusýn hafi haldist lengur við hér en
TMM 1997:4
103