Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Side 29

FÚLSAÐ VIÐ FLOTINU
mikilleika föðurins og laganna, og verður aðeins skýrður í ljósi þeirra. Hlut-
verk Sigurðar í samtímamenningunni er því í raun gríðarlega mikið og
einhverjum gæti virst það í öfugu hlutfalli við vilja hinna gagnrýnu samtíma-
ffæða til að yfirvinna táknkerfi hinnar symbólsku skipanar laganna og föð-
urins. En út frá sjónarhóli fræðanna má með fullum rétti halda því fram að
hlutverk Sigurðar hafi verið ósýnilegt þangað til staða hans sem táknræns
Föður opinberaðist fyrir tilstilli þeirra sem gagnrýna. Um leið og staða hans
færist frá óskoruðu sviði viðtekinnar þekkingar yfir á svið hinnar táknrænu
sviðsetningar menningarlegs valds urðu til forsendur til að draga í efa hina
ábúðarmiklu og svipsterku orðræðu sem Sigurður framleiddi í ritum eins og
íslenzkri menningu. Þannig fetar samtímagagnrýnin díalektískan veg til fyllri
skilnings á paradansi andstæðnanna. Og svo dæmi sé hér tekið til skýringar,
sniðið eftir þekktum kafla úr Fyrirbœrafrceði andans eftir G.W.F. Hegel, þá
verður hugtakið Herra ekki ljóst fyrr en það verður óaðskiljanlegt ffá hug-
takinu Þræll sem líður fyrir yfirráð Herra síns, en veit um leið að Herrann
væri ekki Herra nema vegna þess að hann á sér Þræl, og Þrællinn veit líka að
Herrann veit það sama og hann og að Herrann þjáist af þeim sökum, því
hann er ekki einn og stakur. Nú gerist það hins vegar að Þrællinn er uppi eftir
að Herrann er látinn en uppgötvar að jafnvel þá hefur Herrann á honum tak
sem skilgreinir að vísu Þrælinn sem Þræl, en sem skilgreinir Herrann ekki
sem Herra nema á táknrænan og sviðsettan hátt. Samtímagagnrýnandinn á í
þessu tilviki engan raunverulegan, hlutstæðan Herra, aðeins táknrænan
Föður sem klæðir sig í hefðina og hina viðteknu þekkingu og gefur þar með
ákveðinni samsafhaðri þekkingu nafh. Herrann er með öðrum orðum talinn
búa yfir táknrænum verðmætum sem þó verða ekki skiljanleg í því ljósi
nema vegna Þrælsins. Þrællinn býr að vissu leyti Herrann til í því skyni að
setja sína eigin sjálfsvitund eða sjálfsveru í samhengi, skilja sig sjálfan í ljósi
Herrans. Rödd Herrans heyrist því ekki - jafn kaldhæðnislegt og það er -
nema í munni Þrælsins og búast má við að ýmsir sem telja sig hafa þekkt
Herrann mjög vel á meðan hann lifði eða hafi kynnst honum betur en Þræll-
inn í gegnum það sem hann lét eftir sig, telji það sem Þrællinn segir algerlega
út í hött og ekki lýsa því sem hinn raunverulegi Herra ætlaði sér að segja.
Þrællinn hefur hins vegar búið til táknræna mynd sem stendur sem slík og
hefur miklu hlutverki að gegna. Annars vegar við að leiða fram þann bak-
grunn sem ákveðinn hluti samtímagagnrýninnar gengur út frá í tilraun sinni
til að gagnrýna án þess að útrýma eins og nánar verður komið að hér á eftir.
Hins vegar til að skilgreina betur raunverulegan pólitískan veruleika sem
ákveðnir hópar ætla sér ekki að horfa þegjandi á að verði að framtíðarskipan
mála og vinna því að því að sjá skýrar hinar táknrænu jafnt sem hinar efnis-
legu valdaformgerðir sem þeir hafa búið við í gegnum tíðina. Þetta á að sjálf-
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
19