Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Qupperneq 37

ÞANKAR UM MÁLVERKAFALSANIR
spyrja aðrir: „Hvaða áhrif hefur þetta mál haft á íslenska myndlist og list-
markað? Halda menn ekki að sér höndum í kaupum á listaverkum? Þora
menn nokkurn tíma aftur að kaupa málverk sögð vera eftir frumherja ís-
lenskrar nútímalistar?“ Alvarlegustu spurningarnar hljóta að vera eitthvað á
þessa leið: „Halda menn áfram að falsa? Eru enn margar falsanir í umferð?
Getur þetta ekki gerst aftur?“ og „Er eitthvað gert til að fyrirbyggja aðra hol-
skeflu falsana á markaðnum?"
1. Maðurinn með pípuna og stœkkunarglerið
Það er ekki auðvelt að svara öllum þeim spurningum sem vakna eftir slíkar
hremmingar, en áður en það verður reynt er vert að víkja eilítið að þætti
mannsins sem lagði allt í sölurnar til að upplýsa málið og þoldi ekki við fyrr
en hann var búinn að fletta ofan af svikunum. Það er Ólafur Ingi Jónsson,
forvörður, en vegna starfa síns við hreinsun og varðveislu málverka af ýmsu
tagi gat fölsunarfaraldur á borð við þann sem varð til að ákæruvaldið lét til
skarar skríða ekki farið til lengdar framhjá vökulum augum hans. Þegar
hann kærði loks athæfið til Rannsóknarlögreglu ríkisins, í mars 1997, var
hann lengi búinn að hafa illan grun um málavöxtu án þess að geta komið
fram með óyggjandi rök fyrir grunsemdum sínum.
Hér kemur til óvenjutorsótt sönnunarbyrði sem stafar af því hve erfitt
reynist að staðfesta tæknilega að verk sé falsað. Líkt og í kynferðislegum af-
brotamálum verður helst að góma menn við verknaðinn ef sanna skal sekt
þeirra með órækum hætti. Þetta gerir allar ásakanir svo fallvaltar, þó svo að
menn séu vissir í sinni sök og telji sig sjá öll tormerki á því að ákveðið verk
verði eignað ákveðnum höfundi. Ef ekki er hægt að sanna falsið með
sýnatöku getur reynst erfitt að finna flöt á ákæruatriðum svo þau nýtist til
ásökunar. Takist ekki að sanna né afsanna fals getur málið orðið allt hið
vandræðalegasta fyrir alla aðila málsins. Það hættulega gerist að efa er sáð
sem eyðilagt getur hvern þann listamann sem ekki er fær um að kveða upp úr
um hið sanna í málinu. Það er því mun áhættuminna fyrir falsara að snúa sér
að því að eyðileggja orðstír gengins höfundar en níðast á lifandi listamanni.
Þó eru til mýmörg dæmi úti í hinum stóra heimi um falsanir á lifandi lista-
mönnum. í þeim tilvikum skáka falsararnir í því skjólinu að langt getur verið
frá einu landi til annars. Þannig komust forráðamenn Hermitage-safnsins í
Sankti Pétursborg - sem þá hét Leningrad - ekki að því að safninu hafði
áskotnast fölsuð teikning fyrr en franska listmálaranum Henri Matisse var
boðið þangað. Hann kannaðist ekkert við eina teikninguna sína, enda reynd-
ist hún vera eftir Elmyr de Hory, nafntogaðan ungverskan falasara um mið-
bik aldarinnar.
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
27