Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Síða 119

RITDÓMAR
vandamáli sem hætt er við að þvælist fyr-
ir nútímalesendum, en það er hugmynd-
in um „fornaldardýrkun“ sem jafnan
loðir við Fjölnismenn og fleiri samtíma-
menn þeirra á rómantíska tímanum og
orðuð er á ýmsa vegu, t.d. þannig að þeir
hafi viljað snúa hjóli sögunnar við, eða
eitthvað á þá lund. Þetta er nokkuð alvar-
legt mál. Fáfróðir skólanemendur af
minni kynslóð eru ekki einir um að hafa
farið í kerfi yfir ljóðrænum lýsingum á
„fífilbrekkum“ og „bunulækjum11. í
dægurþrasi víða um heim þekkja menn
nú ekkert skammaryrði kröftugra en það
að slengja því ff aman í andstæðinginn að
hann sé „fornaldardýrkandi“, og við því
virðist enginn mótleikur: sá sem þannig
hefur verið stimplaður verður að skríða
með veggjum og á sér ekki viðreisnar
von. Af ásökuninni eru vitanlega ýmis
tilbrigði, og í deilum á íslandi er það t.d.
góð lenska að kenna menn við það sem
kom skólanemendum úr jafnvægi á sín-
um tíma og hnýta svo kannske við það
„vaðmáli", „sauðskinnsskóm" og slíku til
að gera málið enn verra. Nútímamenn
hafa nefnilega gert að ríkjandi rétttrún-
aði hugaróra unglinga, sem halda að þeir
sem hafi einhvern tíma klæðst öðrum
fötum en nákvæmlega þeim sem eru í
tísku þetta árið eða hlustað á aðra tónlist
hljóti að hafa verið snargeðveikir.
í einu máli sýnir Páll Valsson vel hve
mjög slíkar ásakanir geta verið út í hött.
Löngum hefur verið hlegið að þeirri
„áráttu" Fjölnismanna að vilja endurreisa
Alþingi á ÞingvöUum, og hafa menn varla
fundið betra dæmi um fáránlega
„fornaldardýrkun“. En nú vill svo til, að
þegar hafið var máls á endurreisn
Alþingis voru ekki nema tæp fjörutíu ár
síðan það hafði síðast komið saman - á
ÞingvöUum, og vitanlega margir á lífi sem
mundu það. Sú „fornöld" sem um var að
ræða var því ekki ýkja forn. Reykjavík
þessa tíma var hins vegar næsta nöturleg-
ur staður, örlítið þorp danskra embættis-
og kaupmanna og íslenskra þjóna þeirra,
að verulegu leyti dönskumælandi, og ekki
á nokkurn hátt þungamiðja í þjóðlífinu
(sbr. lýsinguna bls. 181-182). Það var því
fylhlega eðlUegt að Fjölnismönnum hrysi
hugur við að hola Alþingi niður í slíku
bæh,-þeir vUdu að sjálfsögðu tryggja sem
mest sjálfstæði þess gagnvart embættis-
mannavaldinu og velja því virðulegan
stað. I þessu bændaþjóðfélagi með jafn-
vægi í byggð landsins, gátu ÞingveUir því
virst eðlUegur kostur: menn þyrftu hvort
sem er að fara ríðandi tU þings langa vegu,
og einhvers konar húsakost yrði að byggja
upp, hvar sem það yrði haldið.
Þetta er mjög skýrt í riti Páls Valssonar,
en samt finnst mér það ekki nóg. Fyrir
fordómafulla nútímalesendur hefði þurft
að athuga í heUd það viðhorf Jónasar og
samtímamanna hans, sem menn hafa
skrumskælt með klisjunni „fornaldar-
dýrkun“. Kjarni málsins er afstaðan tU
tímans: er ekki hugsanlegt að tU hafi verið
menn sem litu svo á að kvæði Hómers og
VirgUs, Eddurnar og Njáls saga hefðu
aðra stöðu en tískufötin ffá í gær, dægur-
lagið ffá í fyrradag? Hvernig getur slík af-
staða grundvallast? Og kann svarið við
þeirri spurningu ekki að varpa öðru ljósi á
ýmsar hugmyndir Fjölnismanna og
slíkra? Slíkar boUaleggingar ættu ekki að
vera að öUu leyti út í hött á þeirri öld, þeg-
ar frjálshyggjumönnum hefur iUu heilh
tekist að snúa hjólum sögunnar affur á
bak svo um munar, en hér er komið verra
sem betra er að þegja um en segja um.
En hvað sem öðru líður er þess kostur
að enda hér skrifin á bjartari nótunum.
Þær fljótlegu athuganir sem ég hef getað
gert finnast mér benda til þess að Æfisaga
Jónasar Hallgrímssonar effir Pál Valsson
hafi þegar náð til allbreiðra lesendahópa,
og fengið góðar undirtektir, og gefur það
nokkra von.
Einar Már Jónsson
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
109